ซื่อเหอย่วน วังต้องห้าม และฟ่านปิงปิง

ก่อนหน้านี้ไม่นาน หนึ่งในชาวจีนที่มีคนถามหามากที่สุด คงหนีไม่พ้นดาราสาว ฟ่านปิงปิง

เธอหายไปอย่างลึกลับพร้อมข่าวลือสะพัด... หนีออกจากประเทศไปแล้วบ้าง...เข้าคุกบ้าง... ถูกกักบริเวณบ้าง

สักพักทางการจีนก็เฉลย เธอถูกกักตัวไว้ในข้อหาทำสัญญาผิดกฎหมายเพื่อหลบเลี่ยงภาษี ทางการจีนประกาศด้วยท่าที เดี๋ยวพอทุกอย่างเรียบร้อยแล้วจะบอกเอง ข่าวลือนอกกำแพงจึงตามมา... เพราะเธอเป็นอริกับผู้มีอำนาจในรัฐบาลจีน

หลังจากถูกกักตัวอยู่ 123 วัน ฟ่านปิงปิงออกมาพร้อมคำสารภาพผิด รวมถึงขอโทษสังคม ขอโพยประชาชี และขอบคุณนโยบายดีๆ ของประเทศชาติ ด้วยโทษปรับที่ต้องชดใช้กว่า 4,200 ล้านบาท ก่อนสิ้นปี

ช็อกในช็อก ด้วยเวลาเพียง 2 วัน เธอจ่ายค่าปรับได้ครบ จบคดี... เธอสวยและรวยมาก...ซึ่งในข้อหลัง...แฟนเธอก็เช่นกัน

เพราะเงินที่นำมาชดใช้ส่วนหนึ่ง มาจากการขายบ้าน “ซื่อเหอย่วน (四合院)” สุดหรูในปักกิ่งของหลี่เฉิน แฟนหนุ่มของฟ่านปิงปิง ซึ่งมีมูลค่าถึง 100 ล้านหยวน (470 ล้านบาท)

“ซื่อเหอย่วน” คือบ้านแบบจีนโบราณ มีคนแปลเป็นไทยว่า “เรือนสี่ประสาน” ซึ่งฟังดูไพเราะ กระชับ แล้วยังได้ความหมายแทบตรงตัว

ซื่อ (四)/เหอ (合)และย่วน (院) แปลว่า สี่ / ประสาน, รวม และลาน ตามลำดับอันที่จริงซื่อเหอย่วนยังมีอีกชื่อเรียกว่า “ซื่อเหอฝาง (四合房)” ซึ่งตรงกับคำแปลไทยมากขึ้นอีก...ฝาง(房) แปลว่า ห้อง ซึ่งบริบทนี้ย่อมแปลว่าเรือนได้แต่ชื่อซื่อเหอย่วนเป็นที่นิยมมากกว่าหลักฐาน ทางโบราณคดีบ่งชี้ว่า กว่า 3,000 ปีมาแล้วในยุคโจวตะวันตก (1046-711 ปี ก่อน ค.ศ.) ชาวจีนก็อยู่กันในบ้านที่เป็นต้นรากของซื่อเหอย่วน กันแล้ว

อันที่จริงทีมโบราณคดีขุดเจอแค่เค้าโครงฐานบ้าน มิได้ขุดเจออิฐ กระเบื้องหลังคา เสา หรือประตูหน้าต่าง เพราะไม้และอิฐที่เป็นวัสดุก่อสร้างย่อมผุพังย่อยสลายไปหมดแล้ว อีกทั้งแนวคิดของซื่อเหอย่วนไม่ได้อยู่เพียงหน้าตาอาคาร แต่อยู่ที่การจัดวางผัง และการใช้งานเป็นสำคัญ

พูดภาษา 3,000 ปีให้หลัง คืออยู่ที่ซอฟต์แวร์ มากกว่า ฮาร์ดแวร์...

ในยุคนี้เวลาอธิบายซื่อเหอย่วน มักใช้ซื่อเหอย่วนที่ปักกิ่งมาเป็นตัวแทน (ซึ่งเหลือไม่เยอะ และแพงมาก)

ทำไงได้ ปักกิ่งเป็นเมืองหลวงของจีนยุคหลังมาแทบจะต่อเนื่องกัน ทั้งยุคหยวน หมิง ชิง สามราชวงศ์สุดท้ายของจีน... ก่อนจีนจะเข้าสู่ยุคใหม่ ปักกิ่งย่อมเป็นตัวแทนแบบฉบับการอยู่อาศัยได้ดี

เอกลักษณ์ซื่อเหอย่วน คือมีรั้วรอบขอบชิดทั้งสี่ด้าน มี 4 เรือนหลักล้อมลานตรงกลาง เรือนที่แกนกลางด้านในคือเรือนประธาน ส่วนอีกสามด้านที่เหลือคือเรือนข้าง 2 เรือน และเรือนหน้าบ้าน

เรือนทั้งหมดหันหน้าเข้าลานสี่เหลี่ยม ระเบียงที่เชื่อมเรือนทั้ง 4 เข้าด้วยกัน ล้อมรอบลานเป็นหนึ่งเดียว

แน่นอนว่าเรือนประธานสำคัญสุด ถ้าเรือนไหนจะใหญ่โตสุดก็ต้องเป็นเรือนนี้

จากศาสตร์แห่งทิศทางและลมฟ้าอากาศ (ฮวงจุ้ย) ซื่อเหอย่วนที่ปักกิ่งและจีนตอนเหนือ จะหันหน้าบ้านลงทิศใต้ เรือนประธานจึงตั้งอยู่ทิศเหนือ เรือนสองฟากอยู่ตะวันออกตะวันตก เรือนหน้าบ้านอยู่ทิศใต้ องค์ประกอบทั้งหมดแทบสมมาตร เว้นประตูทางเข้าบ้านด้านใต้จะเยื้องมาทิศตะวันออก

เพราะอากาศหนาวแห้งในช่วงฤดูหนาวของจีนตอนเหนือนั้นรุนแรง เรือนประธานซึ่งเป็นที่อาศัยของเจ้าบ้าน (อาวุโสสุด) จะอยู่สบายที่สุด อบอุ่นในฤดูหนาว เย็นในฤดูร้อน เนื่องจากรับแดดส่องได้ตลอดปี (ซีกโลกเหนือ พระอาทิตย์อ้อมใต้) เลี่ยงลมเหนือ รับลมใต้ ส่วนเรือนสองข้างสบายรองลงมา ให้เป็นที่อยู่ของลูกชาย เรือนหน้าบ้านเป็นของคนงาน แม้จะไม่ได้อยู่สบายนัก แต่ก็อยู่ในตำแหน่งที่เหมาะกับหน้าที่การงาน เฝ้าบ้าน รับแขก ทำงานจิปาถะ อีกทั้งทิ้งระยะจากเรื่อง Exclusive ภายในครัวเรือน ถ้ามีส่วนรับแขก ก็จะอยู่ตรงเรือนหน้านี้เช่นกัน

ความสบายจึงเป็นไปตามศักดิ์

ในจุดนี้ หากใครถามว่า “แล้วลูกสาวอยู่ไหน”... ถือว่าช่างสังเกต

ลูกสาวจะอยู่ในเรือนแถวที่ซ้อนอยู่หลังเรือนประธานอีกที ห้องครัว ห้องสาวใช้และลูกสาวต่างอยู่เรือนแถวหลังนี้ เพื่อป้องกันเรื่องเสื่อมเสีย ตามวิถีชีวิตและคตินิยมโบราณ

และตามประเพณีจีน ลูกสาวที่อายุย่างเข้า 14-15 ก็จะออกเรือนตัวไปอาศัยในเรือนข้างของบ้านอื่นแทน เรือนส่วนตัวจึงไม่ใช่เรื่องจำเป็น

เห็นชัดว่า วัฒนธรรมจีนจัดระเบียบครอบครัวเข้มข้นมาแต่ไหนแต่ไร อีกทั้งซอฟต์แวร์แบบซื่อเหอย่วน ถูกใช้กันตั้งแต่ชาวบ้าน คหบดี ขุนนาง จนถึงฮ่องเต้

ยิ่งมีฐานะมาก ก็ยิ่งมีลานซ้อนชั้นกันมากขึ้นไป ซื่อเหอย่วนที่ใหญ่ที่สุด...ก็คือพระราชวังต้องห้ามนั่นเอง

ประตูบ้านซื่อเหอย่วนเปิดทางด้านใต้เยื้องตะวันออก เพื่อรับลมผสมความชื้นจากด้านใต้ ส่วนที่เยื้องก็เพื่อหลีกเลี่ยงลมพัดปะทะเข้ากับเรือนประธานโดยตรง การวางประตูเข้าบ้านไว้ตรงกลางยังทำให้เรือนด้านหน้าถูกแยกเป็นสองฟากใช้งานได้ไม่เต็มที่ และยังมีประเด็นเรื่องความประเจิดประเจ้อ (ส่วนวังต้องห้ามไม่ต้องกลัวเรื่องนี้ เพราะใหญ่พอ และใหญ่เกิน การจัดวางและจำนวนประตูจึงต่างไป)

วัฒนธรรมจีนถือเรื่องความเป็นใน-นอกครอบครัวไว้ชัดเจน ซื่อเหอย่วน จึงมีผนังกั้นสายตาที่ประตูเข้าบ้านอีกชั้น ไม่ให้คนนอกบ้านส่องเข้ามาในบ้านได้ แม้จะเปิดประตูบ้านไว้ก็ตาม

และเพื่อความสวยงามที่ผนังแผงนี้จะเขียนอักษรมงคล ทำนอง บ้านนี้อยู่แล้วรวย แต่แทนที่จะคิดใช้แค่ความหมายมาแก้เคล็ด ประเภท “รถคันนี้สีชมพู” กำแพงนี้ใช้ปิดกั้นสายตา ปิดกันลมปะทะบ้าน ได้จริงจัง

สายลมก็ต้องซิกแซกไปมาถึงเข้ามาในบ้านได้ ส่วนสายตาคนนอกอย่าหวังว่าจะได้แอ้ม

ศาสตร์ฮวงจุ้ยอาจอธิบายว่าผนังนี้มีไว้ป้องกันพลังชั่วร้ายเข้าปะทะ อันที่จริงอธิบายด้วยศาสตร์ธรรมดาก็เข้าใจได้ ก็ถ้าเห็นว่าสายลม และสายตาจากคนนอกบ้าน จะนำเอาฝุ่น โรคภัย และคำซุบซิบนินทา มาสู่ชีวิตในครัวเรือน ผนังนี้ก็มีประโยชน์จริง ๆ

นอกเหนือจากภูมิปัญญาการอยู่กับลมน้ำและธรรมชาติ ซื่อเหอย่วนยังสะท้อนคติความเชื่อในสังคมจีน ทั้งเรื่อง Hierarchy (ลำดับขั้น) และ Privacy (ความเป็นส่วน...ตัว)

เรื่องลำดับขั้นไม่ต้องสงสัย ไผเป็นไผในบ้าน ก็ต้องอยู่ให้ตรงตำแหน่ง ตรงทิศตรงทาง ตามความสำคัญแต่เรื่องความเป็นส่วน...ตัว อาจไม่สามารถอธิบายด้วยศัพท์ไทย เพราะถ้า “ตัว” หมายถึงปัจเจกชนแต่ละคน คติที่สะท้อนจากบ้านซื่อเหอย่วน ไม่มีความเป็นส่วนตัว มีแต่ความเป็นส่วนครอบครัว

ภายในรั้ว สมาชิกทั้งหมดล้วนอยู่ในสายตาเจ้าบ้าน ณ เรือนประธานทั้งสิ้น

ว่ากันให้สุดโต่งก็คือ หน่วยย่อยที่สุดของประเทศชาติในคติจีนดั้งเดิมก็คือครอบครัว มิใช่ตัวบุคคล (จีนดั้งเดิม-พ่อแม่ดุด่าตีลูกต่อหน้าคนอื่นจึงควรถือเป็นกิจการในครอบครัว แต่ฝรั่งสมัยใหม่กลับถือเป็นการละเมิด “ตัว” เด็ก)

เมื่อมองจากนอกสู่ในรัฐและสังคมได้แต่ส่งมอบคติให้ สุดท้ายแต่ละครอบครัวควรจัดการกันเองภายในกำแพงที่มีประตูเดียวซึ่งแม้เปิดเอาไว้ แต่คนนอกจะได้เห็นแต่คำมงคล “บ้านนี้อยู่แล้วรวย” จากซื่อเหอย่วนถึงวังต้องห้าม จากครอบครัวถึงประเทศชาติ จากดั้งเดิมถึงปัจจุบันดูจะมีบางด้านที่สะท้อนซึ่งกันและกันได้อยู่

รัฐบาลจีนใหม่ทุกสมัยประกาศเด่นชัด จีนจะไม่ยุ่งเรื่องในชาติของใคร เพราะแต่ละชาติมีสิทธิจัดการเรื่องภายในกันเอาเอง... (และใครก็อย่ามายุ่งกิจการภายในของจีนเช่นกัน)

สไตล์ในการจัดการฟ่านปิงปิงของทางการจีนก็คล้ายกัน คนนอกไม่ต้องพูดมาก รู้มาก ซุบซิบมาก เดี๋ยวรอเคลียร์กันภายในให้เรียบร้อยก่อน แล้วฟ่านปิงปิงในฐานะลูกที่ดี จะเดินออกมาสำนึกผิดต่อหน้าธารกำนัลเอง ส่วนคนนอกกำแพงก็ซุบซิบนินทาโยงใยเบื้องลึกเบื้องหลังสไตล์คนนอกกำแพงกันต่อไป