วัดโพธินิมิตร มหาสีมา แห่งสงฆ์มหานิกาย

โดย สมาน สุดโต

ผมไปร่วมงานพระราชทานเพลิงศพ พระราชสุธี (บุญส่ง) อดีตเจ้าอาวาสวัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม เมื่อวันที่ 8 ธ.ค. 2561 ด้วยความตั้งใจและสนใจ ที่ตั้งใจนั้นเพื่อขอขมาและเคารพศพอดีตเจ้าอาวาส ในฐานะที่เป็นนักศึกษาภาษาบาลีรุ่นพี่แห่งสำนักเรียนวัดสุวรรณภูมิ อ.เมือง จ.สุพรรณบุรี ส่วนความสนใจนั้น มุ่งไปดูวัดแห่งเดียวของคณะสงฆ์มหานิกาย ที่ได้รับพระราชทานเขตกำหนดสังฆกรรมเป็นมหาสีมา ในสมัยรัชกาลที่ 5 ถึงวันนี้ก็ยังเป็นวัดโทนของคณะสงฆ์มหานิกายที่มีมหาสีมา

ขอทำความเข้าใจก่อนว่า สีมา หมายถึง เขตหรือแดนของอุโบสถ แต่การจะมีสีมาได้ต้องได้รับพระราชานุญาต หลังจากทำพิธีผูกพัทธสีมาโดยคณะสงฆ์ เขตอุโบสถนั้นเรียกว่า วิสุงคามสีมา แปลว่า แยกจากเขตบ้าน เพื่อให้พระสงฆ์ทำสังฆกรรม เช่น การอุปสมบท และสวดพระปาฏิโมกข์ เป็นต้น สีมาแบบนี้เห็นได้จากวัดทั่วราชอาณาจักร

ส่วนมหาสีมานั้น จะพบในวัดของคณะสงฆ์ธรรมยุต ซึ่งมีพื้นที่ไม่กว้างขวาง ส่วนมากเป็นวัดประจำรัชกาลเช่น วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม และวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม เป็นต้น จุดสังเกตมหาสีมา ให้ดูมุมกำแพงวัดดังกล่าวจะพบเสาสีมาสลักจากหินเพื่อบอกเขตมหาสีมา

วัดโพธินิมิตร เป็นวัดมหานิกายเพียงวัดเดียวที่มีมหาสีมา ชื่อวัดเต็มๆ คือ วัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม สร้างโดยสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง สีลวฑฺฒโน) เจ้าอาวาสวัดสุทัศนเทพวราราม เมื่อ พ.ศ. 2416 ครั้งดำรงสมณศักดิ์ที่พระเทพกวี

ความเป็นมาของวัด

ที่ดินตั้งวัดโพธินิมิตรนั้น เป็นที่ดินมรดกที่โยมบิดามารดาของสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) ชื่อว่า โพ และ มิ ที่ถวายขณะที่ดำรงสมณศักดิ์ที่พระเทพกวี แห่งวัดสุทัศนเทพวราราม จากนั้นพระคุณท่านได้สร้างวัดบนที่ดินมรดกดังกล่าว เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้บุพการีทั้งสอง รวมทั้งถวายเป็นพุทธบูชา ธรรมบูชา และสังฆบูชา โดยสร้างตามนิมิตที่ปรากฏ คือในช่วงระยะเวลาที่โยมบิดายังมีชีวิต ส่วนพระคุณเจ้าเป็นเจ้าคุณพระเทพกวี แห่งวัดสุทัศน์ ได้มาเยี่ยมโยมพร้อมคณะศิษย์ โยมถวายที่ดินให้ ถึงปฐมยามแห่งราตรี ได้ปรากฏดวงไฟขนาดเท่าผลส้มส่องแสงโชติช่วงตกจากฟ้ามาลงที่บริเวณมุมของบ้านด้านใต้ จึงเป็นนิมิตให้สร้างวัด และวัดที่สร้างใหม่ชื่อว่า วัดใหม่โพมิ เพื่อให้คล้องจองกับชื่อโยมบิดามารดา

พ.ศ. 2417 รัชกาลที่ 5 พระราชทานวิสุงคามสีมา พร้อมกับพระราชทานนามวัดใหม่ว่า วัดโพธินิมิตร พ.ศ. 2432 เสด็จพระราชดำเนินถวายผ้าพระกฐิน พร้อมทั้งพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ให้อาจารย์แดง ซึ่งเป็นช่างเขียนจิตรกรรมมีชื่อ เขียนภาพฝาผนังในพระอุโบสถ และทรงรับวัดโพธินิมิตรเป็นพระอารามหลวง พ.ศ. 2433

และเนื่องจากยังไม่มีวัดในมหานิกายที่มีขัณฑสีมาเต็มพื้นที่ กอปรกับเจ้าประคุณสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) เป็นผู้มีความรู้ความสามารถในการผูกขัณฑสีมาและมหาสีมา เพราะได้มีโอกาสศึกษาสืบทอดมาจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 ดังนั้น สมเด็จพระ
วันรัตน์ จึงขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตผูกมหาสีมา วัดโพธินิมิตร ซึ่งไม่เพียงแต่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จะทรงพระราชทานพระบรมราชานุญาตเท่านั้น แต่ยังทรงมีพระราชกระแสชมเชยความสามารถของสมเด็จพระวันรัตน์ ในการนี้อีกด้วย ด้วยเหตุนี้ วัดโพธินิมิตรจึงเป็นวัดแรกและวัดเดียวในคณะสงฆ์มหานิกายที่มีเขตกำหนดสังฆกรรมเป็นมหาสีมา

ศาสนสถานสำคัญภายในวัด

1.พระอุโบสถมีขนาดกว้าง 10.70 เมตร ยาว 18.60 เมตร ด้านในตามช่องหน้าต่างเป็นภาพวาดวัดต่างๆ เช่น วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม วัดสุทัศนเทพวราราม และวัดราชนัดดา เป็นต้น เขียนโดยช่างจิตรกรรมที่พระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 5 พระราชทาน ส่วนพระประธานเป็นพระพุทธรูปหล่อลงรักปิดทองปางมารวิชัย ขนาดหน้าตักกว้าง 1 ศอก 9 นิ้ว สูง 2 ศอก 16 นิ้ว สร้าง พ.ศ. 2484 สมเด็จพระสังฆราช (แพ ติสฺสเทวมหาเถร) ทรงนำอัฐิของเจ้าประคุณสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) ที่เก็บรักษาไว้มาบรรจุบนฐานหน้าพระประธานภายในพระอุโบสถ

2.พระมหาเจดีย์ทรงลังกา เป็นมหาเจดีย์ฐานสี่เหลี่ยมด้านเท่า ยาวด้านละ 10.40 เมตร สูง 30.50 เมตร และมีศาลา 4 ทิศ สร้างเป็นพุทธบูชาและบรรจุอัฐิสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) ผู้สร้างวัดและอัฐิอดีตเจ้าอาวาส

3.ศาลาการเปรียญ ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ถวายเรือนไม้ซึ่งเดิมเป็นท้องพระโรง มาสร้างแต่ถูกไฟไหม้เมื่อ พ.ศ. 2458 ต่อมา พ.ศ. 2468 จึงได้สร้างใหม่เป็นอาคาร 2 ชั้น

4.พลับพลารับเสด็จรัชกาลที่ 5 เป็นอาคารทรงไทย สร้างใหม่ พ.ศ. 2511 แทนพลับพลาเครื่องไม้

5.ศาลาอเนกวนิช สร้าง พ.ศ. 2520 ใช้เป็นสถานที่ประดิษฐานรูปหล่อสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) พระพุทธกัจจายน์ และรูปหล่อพระโพธิสังวรเถร (ฑูรย์ อตฺตทีโป)

6.หอระฆัง ก่ออิฐถือปูน ด้านบนเป็นอาคารไม้ทรงไทย

7.ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้พระราชทานกิ่งมาปลูก และสมเด็จพระวันรัตน์ (แดง) ได้สร้างถาวรวัตถุที่มณฑลต้นพระศรีมหาโพธิ์ คือ พระพุทธบาทจำลอง และศาลาทรงไทยขนาดเล็ก พร้อมทั้งแท่นบูชา (ขณะนี้ชำรุด ขาดการบูรณะ)

8.สระน้ำที่มีแผ่นศิลาแกะสลักยันต์ไว้กลางสระ ปัจจุบันสร้างศาลาตรีมุขครอบไว้

วัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม จึงเป็นวัดแห่งแรกและแห่งเดียวของคณะสงฆ์มหานิกายที่มีความเป็นมหาสีมา เพราะเดชะพระบารมีในรัชกาลที่ 5 และเพราะความสามารถของพระมหาเถระ สมเด็จพระวันรัตน์ (แดง)