พุทธสถาน ‘บุโรพุทโธ’ หนึ่งในสิ่งมหัศจรรย์ของโลก

โดย...ดนัย จันทร์เจ้าฉาย

แม้ไม่ใช่ 1 ใน 7 สิ่งมหัศจรรย์ของโลก แต่มหาเจดีย์ “บุโรพุทโธ” หรือ “บรมพุทโธ” (Borobudur) ก็จัดได้ว่าเป็นสิ่งมหัศจรรย์ในระดับน้องๆ ของสิ่งมหัศจรรย์ของโลก ในขณะที่ชาวอินโดนีเซียต่างยกย่องให้มหาเจดีย์แห่งนี้เป็นสิ่งมหัศจรรย์สำคัญของประเทศ และเป็นหนึ่งในสัญลักษณ์ที่เชิดหน้าชูตาของอินโดนีเซีย

วันก่อนผมได้รับเชิญให้ไปบรรยาย “กลยุทธ์น่านน้ำสีขาว” ให้นักธุรกิจชาวอินโดนีเซีย เป็นการเปิดตัวฉบับภาษาอังกฤษของหนังสือเล่มนี้ จึงได้มีโอกาสไปเยี่ยมชมพุทธสถานศักดิ์สิทธิ์บุโรพุทโธเป็นครั้งแรก รู้สึกประทับใจ อึ้งและทึ่งอย่างที่สุด กับความใหญ่โตมโหฬารของพุทธสถานศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งเป็นวัดพุทธที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลกจากศรัทธาอันแรงกล้าของพุทธศาสนิกชนในอดีต

พุทธสถานอันงามสง่าแห่งนี้ตั้งอยู่ใจกลางเกาะชวา ห่างจากเมืองยอกยาการ์ตา (Yogyakarta) หรือยอกยาของอินโดนีเซียไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ 40 กิโลเมตร สร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 14 ในสมัยของกษัตริย์ราชวงศ์ไศเลนทร์แห่งอาณาจักรศรีวิชัย ซึ่งสมัยนั้นหมู่เกาะต่างๆ ของอินโดนีเซียมีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับอินเดีย ทั้งด้านการค้าและวัฒนธรรม ทำให้ได้รับอิทธิพลทางด้านความเชื่อของฮินดูและพุทธเป็นอย่างมาก

 

แต่กษัตริย์ของศรีวิชัย ซึ่งเป็นชาวฮินดูเกิดความเลื่อมใสในพระพุทธศาสนา และชนชาวศรีวิชัยส่วนใหญ่ก็นับถือพุทธศาสนาลัทธิมหายาน ทำให้เกาะชวาเป็นศูนย์กลางพุทธศาสนาอันยิ่งใหญ่ของอาณาจักรศรีวิชัยนี้

บุโรพุทโธตั้งอยู่บนเนินดินธรรมชาติที่อยู่สูงกว่าระดับพื้นดินประมาณ 15 เมตร รูปทรงภายนอกเป็นรูปทรงดอกบัวอันเป็นสัญลักษณ์ของพุทธศาสนา ดอกบัวขนาดมหึมานี้ลอยอยู่ในบึงใหญ่ ตามหลักฐานในประวัติศาสตร์ โบราณสถานแห่งนี้และบริเวณรอบๆ เป็นที่ลุ่มและถูกล้อมรอบด้วยน้ำที่ท่วมมาจากแม่น้ำโปรโก (Progo River) ทำให้เจดีย์โบราณบุโรพุทโธเป็นเสมือนดอกบัวลอยอยู่ในน้ำ

ผมได้มีโอกาสไปซื้อปลาดุกและปลาบัง (ปลาพื้นเมืองของที่นี่) จำนวน 20 กิโลกรัม ปล่อยลงในแม่น้ำโปรโกด้วย ทำให้ชาวอินโดฯ ดีใจกันใหญ่ เพราะสองปีก่อนสัตว์น้ำจำนวนมากต้องตายไปจากภูเขาไฟระเบิดในบริเวณใกล้ๆ

ลักษณะทางสถาปัตยกรรมของบุโรพุทโธแสดงออกถึงความเป็นอัจฉริยะสูงสุดทางศิลปะสมัยไศเลนทร์ที่ต่างไปจากโบราณสถานทุกแห่งในชวา ที่ยิ่งใหญ่ที่สุดคือ เจดีย์บุโรพุทโธ ซึ่งกษัตริย์วิษณุแห่งราชวงศ์ไศเลนทร์ทรงเริ่มสร้างขึ้นในปี พ.ศ. 1318 จนกระทั่งมาเสร็จสมบูรณ์ในสมัยของกษัตริย์อินทราเมื่อปี พ.ศ. 1390 ใช้เวลาก่อสร้างนานถึง 70 ปีเศษ

ความมหัศจรรย์ของบุโรพุทโธเกิดจากความคิดสร้างสรรค์ด้วยรูปแบบและรายละเอียดของศิลปะจากความคิดของช่างในสมัยนั้น โดยสร้างตามแบบศิลปะฮินดูชวา หรือศิลปะชวาภาคกลาง ที่ผสมผสานศิลปะระหว่างอินเดียกับอินโดนีเซียเข้าไว้ด้วยกันอย่างกลมกลืน

บุโรพุทโธสร้างขึ้นก่อนปราสาทนครวัดของกัมพูชาประมาณ 300 ปี ทำเลที่ตั้งเป็นเนินเขากว้างใหญ่ จำลองมาจากสถานที่ศักดิ์สิทธิ์แห่งแม่น้ำคงคาและแม่น้ำยมุนาไหลมาบรรจบกัน เช่นที่ประเทศอินเดีย ต้นกำเนิดแห่งศาสนาพุทธบริเวณที่มีแม่น้ำสองสายไหลผ่าน นั่นก็คือแม่น้ำโปรโกและแม่น้ำอีโล

มหาสถูปบุโรพุทโธอันงดงามถูกรังสรรค์ขึ้นด้วยความรักความศรัทธาอย่างเปี่ยมล้นต่อพระพุทธศาสนาของชนชาวศรีวิชัย ประติมากรรมแต่ละชิ้นได้รับการจัดวางอย่างงดงามลงตัว และมีความหมายอันมีนัยถึงธรรม ธรรมชาติ หรือจักรวาล โดยสร้างขึ้นจากหินลาวา มีพื้นที่โดยรวมประมาณ 5.5 หมื่นตารางเมตร รูปทรงด้านฐานเป็นสี่เหลี่ยมจัตุรัสกว้างยาวด้านละ 123 เมตร แต่ละด้านมีบันไดและซุ้มประตูขึ้นสู่มหาเจดีย์ ซึ่งมีทั้งหมด 10 ชั้น ชั้น 1-6 มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยม ส่วนชั้นที่ 7-10 มีลักษณะเป็นรูปทรงกลม

ส่วนฐานของบุโรพุทโธ ประกอบด้วยขั้นบันไดใหญ่ 4 ขั้น กำแพงรอบฐานมีภาพสลักประมาณ 160 ภาพ เป็นภาพที่แสดงให้เห็นถึงความเป็นมนุษย์ที่ยังข้องอยู่ในกาม ผูกพันกับความสุข สนุกสนาน ความปรารถนาทางโลกอันไม่รู้จบ ส่วนนี้จัดอยู่ในขั้นกามภูมิ ส่วนที่สอง คือ ส่วนบนของฐาน ผนังทั้งด้านนอกด้านในมีรูปสลักเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธประวัติและชาดกต่างๆ ประมาณ 1,460 ภาพ ในส่วนนี้ถือเป็นขั้นรูปภูมิ คือ ขั้นที่มนุษย์หลุดพ้นจากกิเลสทางโลกมาได้บางส่วน

ส่วนที่สาม คือ ส่วนของฐานกลมที่มีเจดีย์ทรงระฆังคว่ำ จำนวน 72 องค์ แต่ละองค์บรรจุด้วยพระพุทธรูปตั้งเรียงรายอยู่ 3 ระดับ โอบล้อมพระเจดีย์องค์ใหญ่ ซึ่งเป็นสัญลักษณ์สุดยอดของบุโรพุทโธ จำนวน 72 ชั้น หากพิจารณาในทางธรรมแล้วหมายถึง รูป 18 เจตสิก 52 จิต 1 นิพพาน 1 และฐานพระเจดีย์ที่เป็นรูปบัวผลิบานนั้นบ่งบอกถึงการรู้ตื่นและเบิกบาน ส่วนพระเจดีย์องค์ใหญ่นั้นภายในไม่ได้บรรจุสิ่งใดไว้ อาจสื่อให้เห็นถึงความว่าง อันถึงที่สุดของนิพพานแล้วย่อมไร้ลักษณ์ ไร้รูปรอยใดๆ ในส่วนนี้ถือเป็นขั้นอรูปภูมิ ที่มนุษย์ไม่ผูกพันกับทางโลกอีกต่อไป

มหาเจดีย์บุโรพุทโธคงความยิ่งใหญ่ เป็นที่ยึดเหนี่ยวจิตใจผู้คนผ่านกาลผ่านสมัยจวบจนเข้าต้นพุทธศตวรรษที่ 18 ซึ่งใกล้สิ้นยุคของศรีวิชัย ในเวลานั้นชาวโปรตุเกสได้เริ่มเข้ามายึดครองหมู่เกาะต่างๆ และอิทธิพลของศาสนาอิสลามได้เข้ามาแทนที่ บุโรพุทโธก็ได้ถูกลืมเลือนไปและถูกทิ้งร้างท่ามกลางป่าเขาเป็นเวลานับร้อยๆ ปี

จนกระทั่งพุทธศตวรรษที่ 24 เซอร์โทมัส สแตนฟอร์ด ราฟเฟิล ชาวดัตช์ ได้ค้นพบบุโรพุทโธอีกครั้ง ในสภาพที่เต็มไปด้วยซากปรักหักพัง และมีการบูรณปฏิสังขรณ์ครั้งแรกในระหว่างปี พ.ศ. 2448-2453

ต่อมาในปี พ.ศ. 2516 รัฐบาลอินโดนีเซียได้เริ่มต้นโครงการปฏิสังขรณ์ใหญ่อีกครั้ง โดยมีองค์การยูเนสโกของสหประชาชาติให้ทุนสนับสนุน รวมทั้งเงินทุนอุดหนุนจากบางประเทศที่นับถือพุทธศาสนา ซึ่งประเทศไทยก็มีส่วนร่วมด้วย

&<2288;

&<2288;

&<2288;