ที่สุดแห่งความสุข เราไม่มีเรา

โดย...ว.วชิรเมธี ผู้อำนวยการสถาบันวิมุตตยาลัย

ขันธ์ ๕ ที่มาของความทุกข์...

วิชาว่าด้วยตัวเรานั้น มหาวิทยาลัยทางโลกไม่มีสอน แต่ทางพระพุทธศาสนาสอนเอาไว้

เราลองมาดูกันสิว่ากิเลสตัวไหนที่ทำให้เราทุกข์ ที่ทำให้เราเจ็บช้ำน้ำใจและที่ทำให้เราต้องกระทบกระทั่งกับคนอื่นอยู่เสมอ

กิเลสตัวไหนกันที่มันปั่นหัวเราอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน และตัวไหนกันที่มันฟาดงวงฟาดงาทำหน้าที่ออกมารับกระทบ ทำให้กระสุนซึ่งยิงไปที่โน่นที่นี้ต้องมาตกที่เราอยู่คนเดียว

อาตมาจะให้ดูภาพรวมของชีวิตเรา

ชีวิตทั้งชีวิตภาษาพระเรียกว่า ขันธ์ แปลว่า กอง หมู่ หรือ องค์รวม เนื่องจากขันธ์มีองค์ประกอบอยู่ 5 อย่าง เราจึงเรียกว่าขันธ์ 5 รวมกันเป็นสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่า คน เราเรียกสมมติว่า คน ในความเป็นจริงคนก็ไม่มี มนุษย์ก็ไม่มี ชีวิตก็คือองค์รวมของขันธ์ 5

ขันธ์ที่หนึ่ง รูป

ก็คือร่างกายนี้ซึ่งหยิบจับสัมผัสได้ มีนุ่มนวล มีแข็งกระด้าง มีอ่อนหยุ่น มีตึง เย็นร้อนอ่อนแข็ง อยู่ที่รูปร่างนี้ ภาษาไทยเรียกว่า รูปร่างสังขาร ภาษาธรรมเรียกว่า รูป คำเดียวก็พอ คือสิ่งที่สามารถมองเห็นได้ หยิบจับสัมผัสได้ รูปก็คือร่างกาย พร้อมทั้งคุณสมบัติต่างๆ ของร่างกาย คือ ความเย็นความร้อนต่างๆ นานา

ขันธ์ที่สอง เวทนา

ในภาษาไทยแปลว่า สงสาร นั่นคือความหมายที่ใช้กันในภาษาไทย ในภาษาธรรมเวทนา หมายถึง ความรู้สึก สุข ทุกข์ หรือไม่สุขไม่ทุกข์ อันนี้เรียกว่า เวทนา ความรู้สึก สุข ความรู้สึกทุกข์ หรือความรู้สึกเป็นกลางๆ ไม่สุขไม่ทุกข์หรือเฉยๆ

ขันธ์ที่สาม สัญญา

หมายถึง ความจำได้หมายรู้ เช่น เห็นพัดลมข้างบนก็รู้ว่า อ๋อ พัดลม อย่างนี้เรียก พัดลม อ๋อยี่ห้อฮาตาริ ยี่ห้อนี้ของเขาดีมาจากญี่ปุ่น นี่ไงทั้งจำได้และหมายรู้ จำได้คือเห็นปุ๊บจำชื่อได้ ถ้าจำคุณสมบัติได้ เขาเรียกว่า หมายรู้ อันนี้เรียกว่า สัญญา

ต่อไป ขันธ์ที่สี่ สังขาร

หมายถึง ความคิดปรุงแต่ง ความคิดจินตนาการ เจตนาบรรดามีทั้งหมด เรียกว่า สังขาร แต่ในภาษาไทยมักจะเรียกว่า สังขาร คือ ร่างกาย เช่น มีคนมาเตือนว่าระวังสังขารบ้างนะ ทำงานอย่างหนักแบบนี้ แต่ในทางธรรมโดยเฉพาะในขันธ์ ๕ สังขาร หมายถึง ความคิด การที่เราคิดอะไรต่อมิอะไรได้

ขันธ์ที่ห้า วิญญาณ

หมายถึง ความรับรู้ เช่น ตาเห็นรูปปุ๊บรู้ว่ารูปอะไร เช่น มองไปอย่างนี้เห็นพระประธานก็รู้ว่า รูปพระ แต่ถ้ามองไปแล้วรู้ว่าโอ้องค์พระประธานที่ไร่เชิญตะวันชื่อหลวงพ่อยิ้ม นี่คือสัญญา แต่ถ้ารู้แค่ว่าเป็นรูปพระนั้นเป็นวิญญาณ ถ้าได้ยินเสียง อันนี้เสียงเพลง นี้เป็นวิญญาณ แต่ถ้าเพลงนี้ไพเราะมากเลย พี่แหวนเป็นคนร้อง อันนี้เป็นสัญญา เพลงนี้ชอบมากเลยช่วงนั้นอินเลิฟพอดี ลึกซึ้ง มีอารมณ์ร่วม อย่างนี้เป็นเวทนา เป็นความรู้สึกนะ แล้วก็ช่วงที่เพลงนั้นดัง กำลังตกหลุมรักกับคนนั้น เพลงนี้ดังก็คิดถึงบรรยากาศอย่างนั้น แต่ช่างเถอะมันจบไปแล้ว ปรุงแต่งไปเรื่อยอย่างนี้เป็น สังขาร

ในปรากฏการณ์อย่างหนึ่ง ถ้าพิจารณาให้ดีมีครบทั้งหมด

อย่างเช่น เมื่อเราเดินทางไปศูนย์วิปัสสนาสากลไร่เชิญตะวัน เห็นป้ายวัด เห็นป้ายไร่ รู้ทันที ที่นี้เป็นศูนย์วิปัสสนา นี่คือ วิญญาณกำลังทำหน้าที่คือมันเห็นป้าย มีป้ายกับมีตา การเห็นก็ยังไม่เกิดขึ้น ต้องมีเจตนาคือความตั้งใจที่จะมองจึงจะเห็น

ถ้ารู้มากกว่านั้นว่า ที่นี่จัดคอร์สภาวนาเดือนละ 2 ครั้ง ต้นเดือนชาวไทย กลางเดือนชาวต่างชาติ จำคุณสมบัติได้อย่างนี้ คือ สังขาร

แต่ถ้ารู้สึกว่า ที่นี้ บรรยากาศดีมาเมื่อไหร่ก็ชอบทุกครั้ง ต้องหาโอกาสมาให้ได้ อันนี้เป็นความรู้สึก คือ เวทนา

จากนั้นก็วางแผนว่าในอนาคตฉันจะต้องกลับมาที่นี้ แต่คราวหน้าฉันจะต้องพาครอบครัวมาด้วย ฉันอยากให้ทุกคนได้ดื่มด่ำธรรมปีติที่นี้ อันนี้ก็เป็นสังขาร

ฉะนั้นปรากฏการณ์ทุกสิ่งทุกอย่างนั้นเราจะเห็นว่าขันธ์ ๕ เขากำลังทำงานอยู่ตลอดเวลา แต่ไม่ค่อยมีใครรู้กระบวนการการทำงานของสิ่งเหล่านี้