ตลาดไหนๆ ก็สู้ตลาดนัดไม่ได้

โดย...ภาพ สุธน สุขพิศิษฐ์

เที่ยวตลาดนัดกันดีกว่าครับ มีครบทั้งความน่ากิน น่าซื้อ ได้ความรู้ ได้รู้จักท้องถิ่น เงินไม่พร่องมาก และเมื่อรู้จักตลาดนัดดีแล้วจะยิ่งชอบครับ ตลาดนัดถือว่าเป็นรากเหง้าของความเป็นอยู่ ในสังคมไทยมาตั้งแต่อดีตเลยก็ว่าได้ ทุกสังคมไทยเก่าแก่ไม่ว่าจะเป็นพื้นที่ลุ่มน้ำ พื้นที่บนบก ป่า ภูเขา จะมีตลาดนัดทั้งสิ้น การที่จะมาเจอกันเพื่อซื้อเพื่อขายกันตรงไหน เมื่อไหร่ มีความสะดวกด้วยกันทุกฝ่าย การค้าขายสมัยก่อนมักจะเป็นทั้งผู้ซื้อและเป็นผู้ขาย คือเอาของที่มีไปขายแล้วก็ซื้อของที่อยากได้กลับบ้าน มีของถูกๆ ยันของแพง ตัวอย่างง่ายๆ ในทางเหนือสมัยโบราณ คนมีฝีมือทอผ้าซิ่นตีนจก เอาผ้าซิ่นไปขาย ซื้อขันเงินหรือซื้อโตก ตะลุ่มเครื่องเขินกลับบ้าน คนฝีมือแกะครกไม้ เอาไปขายแล้วซื้อเตี่ยวกลับไปนุ่ง

มาดูตลาดน้ำหรือตลาดนัดภาคกลางบ้าง แต่ละชุมชนจะเลือกบริเวณติดตลาดนัด ส่วนใหญ่เป็นหน้าวัด เอาวัดนี้แล้วกำหนดวันขี้นมา เอาขึ้นกี่ค่ำหรือแรมกี่ค่ำ ทิ้งระยะห่างสักหน่อย เมื่อมีอีกที่วัดโน้น ขึ้นกี่ค่ำ แรมกี่ค่ำ จะหลีกเวลาไม่ซ้ำซ้อนกัน และแต่ละรัศมีของตลาดนัดก็เผื่อความสะดวกสำหรับคนมาตลาดนัดด้วย การพายเรือมาต้องมีความพอดีๆ ขามานั้นมาแต่เช้ามืดไม่มีปัญหา แต่ขากลับจะเกือบเที่ยงเข้าไปแล้ว ถ้าไกลเกิน ทั้งร้อนทั้งเหนื่อยจะพายเรือกันล้าเหมือนกัน

สมัยก่อนตลาดน้ำคลาคล่ำไปด้วยเรือทุกขนาด เรือใหญ่หน่อยเป็นเรือซื้อของมาจากที่ไกลๆ ไปซื้อเกลือ ปลาเค็มมาจากปลายปากอ่าว ขากลับเอาข้าว เสื้อผ้า พริก หอมกระเทียม ไปขายคนปากอ่าว ความจอแจของตลาดน้ำเป็นอย่างไรนั้น ลองดูรูปถ่ายสมัยโบราณครับ ตลาดตรงหน้าวัดสระเกศ ตรงคลองโอ่งอ่าง เห็นสภาพได้ชัดเจนครับทีนี้มาเป็นเรื่องปัจจุบันบ้าง การนัดกันเพื่อติดตลาดก็ยังเหมือนเดิม เพียงแต่ว่าวิธีการค้าขายก็จะมีเหตุผลที่ขึ้นอยู่กับลักษณะของพื้นที่ ใกล้ย่านที่ทำงานในเมืองต้องเป็นตอนเที่ยงวันศุกร์ดีที่สุด ของสดไม่ค่อยมี อาหารสำเร็จรูปต้องเป็นอาหารคนทำงานกิน ประเภทปลาร้าทรงเครื่อง ฉู่ฉี่ปลาหมอนา หัวไช้โป๊ต้มกะทิ ไม่มี เสื้อผ้าต้องทันสมัย ตลาดนอกเมืองก็เป็นอีกอย่าง ยิ่งใกล้โรงงาน ย่านอุตสาหกรรม ต้องเป็นตอนเย็น พืชผักพื้นบ้าน อาหารสำเร็จรูป ของอีสานเยอะ ปลาต้องเป็นปลานิล ปลาช่อน ปลาดุก ปลาไหล ใครเอาปลาแซลมอน ปูนิ่ม หอยแมลงภู่นิวซีแลนด์ไปขาย เจ๊งลูกเดียว

นี่เป็นโครงสร้างตลาดนัดครับ แล้วควรจะไปที่ไหน ได้อะไรจากตลาดนัด ที่ผมชวนไปเที่ยวที่น่าสนุกนั้นควรเป็นตลาดนัดชาวบ้านต่างจังหวัด และควรเป็นตลาดใหญ่ที่ติดอาทิตย์ละครั้ง ซึ่งแล้วแต่ว่าเขาจะนัดวันเวลากันเมื่อไหร่ ตลาดนัดชาวบ้านนั้นจะตัวบอกตัวตนของถิ่นนั้น เช่นแถวบางสะพานน้อย ประจวบคีรีขันธ์ ใกล้ทะเล มีปลาทะเลสดๆ แต่ไม่แน่ว่าจะมีปลาอะไรแน่นอน ซึ่งแล้วแต่ว่าชาวเรือเขาจะได้อะไรมา บางวันมีปลาเก๋าแดงลายจุด หรือปลาสีกุน ปลาทู หรือปลาโมงพร้าว ส่วนของที่กินได้เลยก็มีห่อหมกปลาอินทรีห่อใบตองย่าง แจงลอน อาหารหม้อจะเห็นแกงเผ็ดปูม้ากับยอดมะพร้าว ความเป็นตัวตนที่เห็นได้ชัดเจนคือ พืชผักพื้นบ้านมีแบบปักษ์ใต้ด้วย ถึงพื้นตรงนั้นถึงจะเป็นภาคกลางก็ตาม แต่ใกล้ชุมพรที่เป็นประตูของภาคใต้แล้ว ส่วนผักพื้นบ้านอีสานหาไม่ค่อยได้

ในระยะหลังๆ ผมไปโพธาราม ราชบุรีบ่อย อำเภอนี้เล็กมีแม่น้ำแม่กลองไหลผ่าน ในตัวเมืองคนจีนเยอะ นอกตัวเมืองเป็นสวน เป็นนา ก็แน่นอนว่าเป็นชาวสวน ชาวนา ปกติการติดตลาดนัดนั้น จะมีพ่อค้าเร่ที่ไหนมีตลาดก็เอาสินค้าใส่รถปิกอัพไปตั้งแผงขาย มีหมูสด มีไข่ไก่ มีผักทุกชนิด และก็มีชาวสวนชาวไร่ ที่เอาของที่มีในที่ตัวเอง ขี่รถเครื่องบ้าง จักรยานบ้าง เอามาวางขายกับพื้น มีผักริมรั้ว พริก มะนาว ฟักทอง ชะอม ผมเคยเจอชาวบ้านเอาปลาแม่น้ำมาขาย บางวันเป็นปลาบู่ ปลากราย มีอยู่วันหนึ่งมีปลาตะเพียนหางแดงขนาดย่อมๆ ขอดเกร็ด บั้งถี่ๆ มาหร้อม และยังมีปลาตะโกก วันนั้นเหมาปลาตะเพียนหางแดงหมด เพราะอร่อยและหายากมาก กำลังลังเลว่าจะเอาปลาตะโกกดีหรือไม่ ช้าเพียง 50 วินาที มือดีคว้าไปเรียบร้อยแล้ว

นั่นเป็นบทเรียนว่า ถ้าเจออะไรดี ซื้อไว้ก่อน ผมยังเคยได้มะพร้าวขูดด้วยกระต่ายขูดมะพร้าว ถุงละ 20 บาทไม่มีที่ไหน ซื้อมากะว่าจะเอามาคลุกกับเกลือโรยฟักทองนึ่งกินในตอนเช้า เหลือคั่วเก็บไว้สำหรับโรยยำเครื่องกรอบ ชะอมก็ถูก ยังมีบวบเหลี่ยมลูกเล็ก เป็นบวบปลูกห้างปลายไร่ ถ้าเจอเมื่อไหร่ต้องซื้อครับ ไม่ค่อยมี แล้วมัดละ 5 บาทอย่างนั้นเรียกว่าเกินคุ้ม บางอย่างอาจจะไม่คุ้นตาถามชาวไร่ยังได้ความรู้อีกว่าต้องทำอย่างโน้น อย่างนี้ นี่แหละความรู้ที่ได้

ทั้งหมดนี้ก็เป็นเรื่องราวของตลาดนัดครับ ที่ผมชวนไปเที่ยวตลาดนัดถ้าลองไปแล้วอาจจะได้อะไรมากกว่าที่ผมเล่ามาทั้งหมดนี้ก็ได้ครับ