สีสันของเสียในร่างกาย... แจ้งโรค

โดย...โสภิตา สว่างเลิศกุล sopitasavang2010@gmail.com ภาพ : เอพี

การขับถ่ายเป็นเรื่องปกติในชีวิตประจำวัน โดยเฉพาะคนที่มีสุขภาพดีมักจะท้องไม่ผูก ท้องไม่อืด หรือแม้กระทั่งท้องเสีย และต้องขับถ่ายอย่างต่ำวันละ 2 ครั้งแน่นอน หากพูดถึงการขับถ่ายหนักก็ดูเป็นสิ่งที่น่ารังเกียจสำหรับของเสียที่ออกมาเพราะจะมีกลิ่นที่ไม่พึงประสงค์เวลาทำกิจในห้องน้ำ แต่รู้ไหมว่า หากสังเกตของเสียในแต่ละวันที่ขับถ่ายออกมาจะรู้ได้ว่ามีสุขภาพดีอย่างไร และตัวของเสียที่เกิดมาจากการถ่ายหนักก็สามารถบ่งชี้ถึงโรคได้

สีอุจจาระ (Stool color) จึงเป็นเรื่องที่คนมักมองผ่านโดยไม่สังเกต แต่ความจริงเป็นเรื่องที่สามารถทำให้เรารู้ตัวเองว่า ควรรักษาสุขภาพหรือป้องกันภัยจากโรคจากสัญญาณเตือนผ่านสีของอุจจาระ

ศ.เกียรติคุณ พญ.พวงทอง ไกรพิบูลย์ วว.รังสีรักษาและเวชศาสตร์นิวเคลียร์ บรรณาธิการกิตติมศักดิ์ของเว็บไซต์หาหมอได้จำแนกสีปกติของอุจจาระไว้ว่า มักเป็นสีน้ำตาล น้ำตาลเข้ม หรือน้ำตาลออกเหลือง ทั้งนี้ โดยเป็นสีที่เกิดจากน้ำดีที่เป็นน้ำย่อยอาหารจากตับและจากถุงน้ำดี

นอกจากนั้น ในคนปกติสีของอุจจาระยังขึ้นกับประเภทอาหาร เครื่องดื่ม ยา และทุกอย่างที่เราบริโภค แต่ทั้งนี้อุจจาระปกติมักเป็นก้อนแข็ง หรือก้อนอ่อน และไม่มีอาการผิดปกติ เช่น มีกลิ่นเหม็นรุนแรงมาก ท้องเสียมีไข้ ปวดท้อง

สีอุจจาระ ที่พบได้บ่อยที่ไม่ได้เกิดจากโรคนอกจากที่กล่าวแล้ว คือ อุจจาระสีดำ หรือน้ำตาลเข้มจัดเกือบดำ หรือเขียวเข้มจัดหรือม่วงจนดำ เมื่อกินผลไม้เปลือกสีดำหรือม่วงเข้ม เช่น พรุน องุ่นดำ เชอร์รี่ดำ, ยาบำรุงเลือด/ธาตุเหล็ก, ยาโรคกระเพาะบางชนิดเช่น ยาที่มีสารบีสมัธ/Bismuth, สมุนไพรบางชนิดโดยเฉพาะสมุนไพรจีน, สีอาหาร/ลูกอม และเฉาก๊วย

อุจจาระสีออกแดง หรือชมพู เช่น เมื่อกินมะละกอสุก มะเขือเทศ บีตรูต อุจจาระสีเหลือง เช่น เมื่อดื่มนมมาก หรือกินอาหารไขมันมาก

อุจจาระสีเขียว มักเกิดจากในอุจจาระมีน้ำดีที่ยังไม่ผ่านกระบวนการย่อยปนออกมามาก มักเกิดเมื่อกินอาหารหวาน หรือน้ำตาลบางชนิดมากเกินไปโดยเฉพาะจากของค้าง ของไม่สด หรืออาจเกิดจากสารที่ใช้แต่งสี กลิ่น รส อาหารเช่น ในขนมกรุบกรอบ ลูกกวาด หรือจากสมุนไพรบางชนิดที่อยู่ในอาหาร เช่น ชะเอม ที่มักใช้เป็นสารเพิ่มความหวาน

ส่วนสีอุจจาระผิดปกติ ซึ่งไม่ใช่โรคแต่เป็นภาวะผิดปกติที่เกิดจากโรค มักเกิดร่วมกับลักษณะอุจจาระผิดปกติ เช่น เป็นก้อนเละ เหลว เป็นน้ำ หรือเปียกเหนียวอาจมีกลิ่นผิดปกติหรือไม่ก็ได้ ขึ้นกับสาเหตุต่างๆ เช่น สาเหตุผิดปกติที่ทำให้สีอุจจาระเปลี่ยนไป ที่พบได้บ่อย คืออุจจาระดำ เปียก เหนียว เหมือนยางมะตอยและมีกลิ่นเหม็นรุนแรงผิดปกติ จะเกิดจากมีเลือดออกในทางเดินอาหารตอนบน(หลอดอาหาร กระเพาะอาหาร และลำไส้เล็กตอนบน)

อุจจาระเป็นเลือด พบบ่อยจาก โรคริดสีดวงทวาร ติ่งเนื้อเมือกลำไส้ใหญ่ ลำไส้อักเสบ และมะเร็งลำไส้ใหญ่

อุจจาระสีซีด ออกสีเทา เกิดจากภาวะไม่มีน้ำดีในอุจจาระ เช่น ตับอักเสบ ไวรัสตับอักเสบ และโรคต่างๆ ที่ทำให้เกิดมีการอุดตันของระบบทางเดินน้ำดี เช่น ตับอ่อนอักเสบ มะเร็งตับอ่อน เป็นต้น

ทั้งนี้ เมื่อมีสีและลักษณะอุจจาระผิดปกติ เช่น มีไข้ ท้องเสีย ปวดท้อง หรือหลังกินยาแก้ปวดต่อเนื่อง ควรต้องพบแพทย์หรือไปโรงพยาบาลเสมอ

เมื่อมาขมวดสรุปรวมก็มีวิธีสังเกตสีอุจจาระที่อาจเป็นปกติ คือ 1.สีน้ำตาลอ่อน เป็นสีอุจจาระที่บอกถึงสุขภาพที่ดี ระบบทางเดินอาหารเป็นปกติ 2.สีแดงคล้ำหรือดำคล้ำ หากอุจจาระของคุณมีสีเช่นนี้ แม้จะดูน่ากลัว แต่อาจไม่แย่เสมอไป เพราะสีดังกล่าวมักเกิดจากอาหารหรือยา หากอุจจาระสีดำคล้ำ อาจเกิดจากการรับประทานอาหารที่มีสีดำ3.สีเขียว อุจจาระสีโทนเขียว ดูประหลาดก็จริง แต่ถือว่าปกติ ซึ่งอาจเกิดจากการที่อาหารเคลื่อนผ่านลำไส้ใหญ่เพื่อการดูดซึมเร็วเกินไป จนเกิดเป็นสีเขียว

ส่วนสีอุจจาระที่เป็นอันตราย 1.อุจจาระสีดำเข้มเหมือนยางมะตอย นี่คือสัญญาณอันตรายที่ชี้ว่า มีภาวะเลือดออกภายใน ต้องไปพบแพทย์โดยด่วน 2.อุจจาระมีเลือดปนออกมาจำนวนมากมักเกิดจากริดสีดวงทวารภายในหรือภายนอกแตก หรืออุจจาระมีสีแดงสดบอกถึงภาวะเลือดออกบริเวณลำไส้ใหญ่หรือสำไส้ตรง เพราะฉะนั้นควรไปพบแพทย์โดยด่วน 3.อุจจาระสีเหลือง มีคราบมัน และกลิ่นเหม็น ไขมันส่วนเกินที่อยู่ในอุจจาระ อาจเกิดจากระบบการดูดซึมอาหารผิดปกติ อาจเป็นอาการของโรคร้ายแรง เกิดจากภาวะที่ทำให้การผลิตเอนไซม์ไลเพลสจากตับอ่อนลดลง หรือสกัดกั้นการลำเลียงเอนไซม์ดังกล่าวไปยังลำไส้

 4.อุจจาระร่วงสีเหลืองที่เกิดจากการติดเชื้อไกอาเดีย ซึ่งเป็นปรสิตที่พบในของเน่าเสียและน้ำเสีย ที่อาจทำให้อุจจาระร่วง มีไข้ และมีอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่ หากอุจจาระยังมีสีเหลืองนานเกิน 1-2 วัน ควรรีบไปพบแพทย์โดยด่วน 5.อุจจาระสีเทาเหมือนขี้เถ้า อาจบอกถึงภาวะที่ตับหรือตับอ่อนกำลังมีปัญหา ซึ่งอาจเป็นตับอ่อนอักเสบ ตับแข็ง หรือตับอักเสบ ต้องรีบปรึกษาแพทย์ทันที น้ำดีหรือท่อน้ำดีอุดตัน ซึ่งอาจเกิดจากนิ่วในถุงน้ำดี การติดเชื้อแผล หรือเนื้องอกที่บริเวณตับ ตับอ่อนหรือถุงน้ำดี หากอุจจาระสีอ่อน ขาว หรือสีคล้ายดิน อาจบอกได้ว่าในอุจจาระขาดน้ำดีซึ่งมีสาเหตุจากท่อน้ำดีอุดตัน หรือผลข้างเคียงจากการรับประทานยาแก้ท้องเสีย และยาแก้ท้องเสียอื่นๆ มากเกินไป