โคตรเหง้าศักราชของคำว่า "หนักแผ่นดิน"

โดย...กรกิจ ดิษฐาน

ผมเป็นแค่นักศึกษาประวัติศาสตร์ผู้ต่ำต้อย เห็นคนเขาพูดถึงเรื่องหนักแผ่นดิน เลยอยากจะเล่นกับเขาบ้างว่าในหนังสือหนังหาของเก่าเขามีคำว่าหนักแผ่นดินกันหรือเปล่า ก็พอได้มาจุนเจือความอยากรู้พอสมควร ดังนี้

ในความหมายว่าเป็นเสี้ยนหนาม

“จักหื้มันอยู่หนักแผ่นดินเจ้า สังควรดีเอาไพข้าเสีย” แปลว่า จะให้มันอยู่หนักแผ่นดินเจ้าไปไย สมควรที่เอาไปฆ่าเสีย

(ตำนานเชียงใหม่ปางเดิม, ระดับความเก่าแก่ที่สุด)

ใช้แสดงขัตติยะมานะ

จะล่วงประมาทหมิ่นนินทา/ว่าแพ้อสุราอาธรรม์/อยู่ไยให้ หนักแผ่นดิน/จะสู้สิ้นชนมาอาสัญ

(รามเกียรติ์รัชกาลที่ ๑ สมุดไทยเล่มที่ ๙๓)

พระพันสวาด่าขุนนางที่ขี้ขลาด

ดีแต่ฉ้อไพร่ไพล่เงินกิน/ปลอกปลิ้นสิ้นลมประสมประสาน/เลี้ยงเสียเบี้ยหวัดไม่ต้องการ/มีศฤงคารยศศักดิหนักแผ่นดิน

(ขุนช้างขุนแผน ตอนพลายงามอาสา)

ด่าวันทองว่าชั่วจนหนักแผ่นดิน

ว่าหญิงชั่วผัวยังคราวละคนเดียว/หาตามตอมกันเกรียว

เหมือนมึงไม่/หนักแผ่นดินกูจะอยู่ไย/อ้ายไวยมึงอย่านับว่ามารดา

(ขุนช้างขุนแผน ตอนขุนช้างถวายฎีกา)

ในความหมายออกอาการน้อยใจ

“เราเป็นคนไม่มีวาสนาแล้วจะอยู่ไปไยให้หนักแผ่นดิน ว่าแล้วชักดาบออกจะเชือดคอตายเสีย”

(พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ ฉบับกรมพระยาดำรง)

ใช้เยาะเย้ยตัวเองอย่างองอาจ

“ต้องอดตายอย่างเช่นสุนักข์ไม่มีเจ้าของ เมื่อจะต้องอดตายไปไม่ หนักแผ่นดิน ก็ตามเรื่องมันเถิด”

(นิพพานสมาคม, 2459)

นักเลงเขาใช้ข่มกัน

“แต่เมื่อไรมันหนักแผ่นดิน มันก็ต้องใช้หนี้ให้กับแผ่นดิน

(พันธุ์ลูกหม้อ, อรวรรณ, 2507)

ใช้ด่าคนไทยที่ใจเป็นเทศ

คนที่เกิดมาเป็นไทย แต่มีใจเห่อในฝรั่งบูชาฝรั่งยิ่งกว่าพระเจ้า คนไทยชาติเดียวกันเลวหมดไม่มีความสามารถอะไรเลย ต้องให้ฝรั่งมาทําทั้งนั้นบ้านเมืองจึงจะเจริญได้ กระผมอยากทราบว่าเราควรจะจัดการกับคนหนักแผ่นดิน พวกนี้อย่างไรดี

(คึกฤทธิ์ ปราโมช กับปัญหาของไทยสมัยเลือกตั้งไม่เรียบร้อย, 2511)

เพลงที่กำลังเป็นดราม่า

หนักแผ่นดินหนักแผ่นดิน คนเช่นนี้เป็นคน หนักแผ่นดิน (หนักแผ่นดิน!)

(เนื้อเพลงหนักแผ่นดิน, พ.อ.บุญส่ง หักฤทธิ์ศึก, 2518)

เมื่อศัตรูเป็นพวกหนักแผ่นดินฆ่าไม่บาป

“ฆ่าศัตรู ฆ่าพวกหนักแผ่นดิน พวกนี้ไม่บาปหรอกคุณ มันเหมือนหมาบ้า อยู่ไปก็รกแผ่นดิน ทำให้ผู้อื่นเดือดร้อน”

(ช่องเขาขาด นิมิตร ภูมิถาวรม 2520)

หนักแผ่นดินในทัศนะนักวิเคราะห์

“คอมมิวนิสต์ ซ้าย ลูกทรพี อ้ายหนักแผ่นดิน วาทศิลป์เหล่านี้สร้างขึ้นเพื่อทำลายความเป็นมนุษย์ของปฏิปักษ์”

(เชิงอรรถสังคมไทยในสายตานักวิเคราะห์, นิธิ เอียวศรีวงศ์ 2532)

Multifunctional

(เพลง) “หนักแผ่นดิน” ซึ่งสมัยหนึ่งวงดนตรีกรรมาชนของนักศึกษา ถึงกับเคยนำมาร้อง เพื่อโจมตีพวกฝ่ายขวาเอง เพราะเนื้อเพลงส่วนใหญ่สามารถ “ไปกันได้” กับการแอนตี้จักรวรรดินิยมต่างชาติของขบวนการนักศึกษา!”

(ประวัติศาสตร์ที่เพิ่งสร้าง สมศักดิ์ เจียมธีรสกุล, 2544)

ความหมายของทางราชการ

หนักแผ่นดิน ว. (วิเศษณ์) ไม่รู้คุณของแผ่นดินที่อาศัย

(ภาษิต คําพังเพย สํานวนไทย : ฉบับราชบัณฑิตยสถาน, 2544)