เจ้าจอมมารดาทับทิมในรัชกาลที่ 5

ผู้ที่มีความรู้ประวัติศาสตร์ไทยและศึกษาเรื่องราวเกี่ยวกับบทบาทของสตรีในราชสำนักไทย ตั้งแต่ต้นรัตนโกสินทร์มาจนถึงยุคเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 มีความเชื่อว่า สตรีในราชสำนักผู้หนึ่งซึ่งนางแอนนา เลียวโนเวนส์ นำเอาบุคลิกลักษณะและความสวยงามเป็นเลิศ มาผสมผสานกับจินตนาการเพ้อฝันของเธอมาเป็น เจ้าจอมทับทิม ตัวละครในนวนิยายเรื่อง แอนนากับพระเจ้ากรุงสยาม ที่นางมาร์กาเร็ต ลอนดอน นำมาสร้างเป็นหนังเป็นละครฮือฮาไปทั่วโลกนั้น มีลักษณะความงามที่ใกล้เคียงกับเจ้าจอมมารดาทับทิม ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

เจ้าจอมมารดาทับทิม เกิดเมื่อวันที่ 9 ธ.ค. 2400 เป็นธิดาของ พระยาอัพภันตริกามาตย์ (ดิศ โรจนดิศ) ซึ่งรับราชการสนองพระเดชพระคุณ เป็นข้าหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพี่น้องร่วมบิดามารดาที่เข้าไปรับราชการฝ่ายในเช่นเดียวกันคือ เจ้าจอมมารดาเที่ยง

ด้วยเหตุที่เจ้าจอมมารดาเที่ยง ผู้พี่สาวได้รับราชการเป็นพระสนมอยู่ในราชสำนัก คุณทับทิมผู้เป็นน้องสาว จึงถูกนำมาถวายตัวเป็นข้าราชสำนัก ตั้งแต่อายุได้ 6 ขวบ โดยอาศัยอยู่กับเจ้าจอมมารดาเพียงผู้พี่สาว กล่าวกันว่านางแอนนาคงจะมีความสนิทสนมคุ้นเคยกับเจ้าจอมมารดาเที่ยง และคงประทับใจในความงามของคุณทับทิม ซึ่งขณะที่นางแอนนาลงมือเขียนหนังสือนั้นคุณทับทิมกำลังอยู่ในวัยสาวสะพรั่ง อายุอยู่ในวัย 16 ปี คุณลักษณะของคุณทับทิมซึ่งมีรูปร่างหน้าตางดงามและมีกิริยามารยาทเรียบร้อย คงเป็นที่ประทับใจของนางแอนนา เลยสร้างจินตนาการให้ถวายตัวละครในนวนิยายของเธอ แล้วเติมแต่งเรื่องราวตามความเฟ้อฝันของเธอ ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นเรื่องเท็จทั้งสิ้น

ชีวิตจริงของเจ้าจอมมารดาทับทิมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้น เป็นไปอย่างเรียบร้อยและราบรื่น เมื่อเข้าไปเป็นข้าราชการสำนักแล้ว คุณท้าววรคณานันท์ (หุ่น) ครูผู้ฝึกละครในราชสำนักมองเห็นวี่แววความงามความเฉลียวฉลาด และหน่วยก้านที่จะฝึกหัดละครได้ดี จึงขอรับคุณทับทิมไปอบรมเลี้ยงดูเยี่ยงลูกหลาน และฝึกหัดละครมาตั้งแต่ยังเด็ก คุณทับทิมสามารถฝึกหัดละครได้อย่างว่องไว นอกจากคุณท้าววรคณานันท์จะถ่ายทอดวิชาละครอย่างเต็มความสามารถแล้ว ยังได้ขอให้เจ้าจอมมารดาลูกจันทร์ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ครูผู้ฝึกละครอาวุโส และเจ้าจอมอรุ่ณบุษบา ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้เชี่ยวชาญการละครที่ยอดเยี่ยม ช่วยกันฝึกอบรมละครแก่คุณทับทิม จนมีความสามารถและเก่งกว่าละครเล็กรุ่นเดียวกัน ทั้งยังได้เล่นละครถวายหน้าพระที่นั่งในปลายรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้รับคำชมเชยว่างามทั้งท่ารำและรูปร่างหน้าตา

ในวัยเด็กคุณทับทิมไม่เพียงแต่จะได้ฝึกฝนเรื่องการละครแล้ว ยังได้ศึกษาวิชาการบ้านการเรือน และศึกษาเล่าเรียนตามอย่างข้าราชสำนักฝ่ายในโดยทั่วไป เมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคตนั้น คุณทับทิมมีอายุได้ 11 ขวบ ได้เข้ารับราชการเป็นละครหลวงในรัชกาลต่อมา ความงามและความสามารถของคุณทับทิมเป็นที่เลื่องลือในหมู่ชาววังไม่ขาดสาย จนในที่สุดพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เข้ารับราชการสนองพระเดชพระคุณในตำแหน่งเจ้าจอม

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชโอรสและพระราชธิดาที่ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาทับทิม 3 พระองค์ คือ

1.พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช

2.พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าประเวศวรสมัย

3.พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าวุฒิไชยเฉลิมลาภ กรมหลวงสิงหวิกรมเกรียงไกร

เจ้าจอมมารดาทับทิมเป็นผู้ดำเนินชีวิตอย่างเรียบง่าย แม้จะเป็นเจ้าจอมมารดาในพระราชโอรสและพระราชธิดาถึง 3 พระองค์ อีกทั้งยังมีญาติพี่น้องและสมัครพรรคพวกรับใช้ใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทเป็นจำนวนมาก มีพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน เข้ารับราชการฝ่ายในถึง 2 รัชกาล มีพระราชโอรสและพระราชธิดาใน 2 รัชกาล ถึง 17 พระองค์ ถือว่าเป็นกลุ่มคนที่มีอิทธิพลมากกลุ่มหนึ่งในราชสำนัก แต่เจ้าจอมมารดาทับทิมก็มิได้มีความหยิ่งทะนง ในฐานะและอิทธิพลที่ดำรงอยู่ ยังคงวางตัวอย่างงดงาม สงบเงียบ อ่อนโยน ละมุนละม่อมต่อผู้คนอย่างสม่ำเสมอ ดังที่สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้เล่าถึงคุณลักษณะของเจ้าจอมมารดาทับทิมดังนี้ “...ได้ยินแต่คนชมอยู่เสมอว่า ท่านเป็นผู้มีอัธยาศัยดี ไม่มีใครเกลียดชังมีแต่คนชอบทั้งวัง และว่าท่านทำราชการด้วยความจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทมาก...”

สิ่งสำคัญพี่เจ้าจอมมารดาทับทิมถือเป็นหน้าที่สำคัญสูงสุดในชีวิต คือการรับราชการสนองพระเดชพระคุณในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบรมวงศานุวงศ์อย่างเต็มกำลัง และทุ่มเททุกสิ่งทุกอย่างในการอภิบาลพระราชโอรสและพระราชธิดาทั้ง 3 พระองค์ เป็นส่วนสำคัญที่ทำให้พระราชโอรสและพระราชธิดาเจริญวัยขึ้นมาเป็นอย่างดี ดังจะเห็นได้จากพระราชโอรสพระองค์ใหญ่ คือ จอมพลพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช ซึ่งเป็นพระเจ้าลูกยาเธอ ที่ประสบความสำเร็จในทุกด้าน ไม่ว่าจะเป็นด้านการศึกษา และความเจริญก้าวหน้าในชีวิตราชการ และชีวิตส่วนพระองค์

พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจิรประวัติวรเดช ทรงเป็นพระราชโอรสรุ่นแรก ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ไปศึกษาต่อยังต่างประเทศในขณะที่มีพระชนมายุเพียง 9 พรรษา ทรงมีพระชนม์น้อยกว่าพระเชษฐาร่วมรุ่นที่ไปศึกษาต่อต่างประเทศ แต่ด้วยพระวิริยอุตสาหะ ไม่ย่อท้อต่อการที่จะศึกษาหาความรู้ สามารถเข้าศึกษาในโรงเรียนนายร้อยทหารบกในประเทศเดนมาร์ก ทรงเป็นที่สนิทเสน่หาของพระเจ้าคริสเตียนแห่งเดนมาร์กและพระบรมราชินี ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ์ในประเทศเดนมาร์กโดยทั่วกัน

ระหว่างที่ทรงศึกษาอยู่ในต่างประเทศนั้น พระองค์ทรงได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยให้เป็นราชทูตพิเศษแทนพระองค์ เสด็จไปในงานพระราชพิธีต่างๆ เช่น งานพระบรมราชาภิเษก สมเด็จพระเจ้าซาร์นิโคลัสที่ 2 แห่งรัสเซีย และงานรัชฎาภิเษกของพระเจ้ายอสการ์ที่ 2 แห่งสวีเดนด้วย