สงกรานต์เลื่อนไปแล้ว

14 เมษายน 2556

เมื่อ 5 ปีก่อน ผู้เขียนได้เคยเขียนถึงกรณีที่วันสงกรานต์กำลังเลื่อนช้าลง

เมื่อ 5 ปีก่อน ผู้เขียนได้เคยเขียนถึงกรณีที่วันสงกรานต์กำลังเลื่อนช้าลง จากเดิมในวันที่ 13-15 เม.ย.ของทุกปี ไปเป็นวันที่ 14-16 เม.ย. ปีนี้เป็นปีแรกที่วันสงกรานต์ตามหลักการคำนวณปฏิทินจุลศักราช ซึ่งคนไทยนำมาใช้ตั้งแต่เมื่อหลายร้อยปีก่อน จะเลื่อนมาเป็นวันที่ 14-16 เม.ย. โดยไม่ย้อนไปเป็นวันที่ 13-15 เม.ย.อีกแล้ว ซึ่งก่อให้เกิดข้อขัดแย้งกับวันสงกรานต์ที่กำหนดลงในปฏิทินทางการ

การคำนวณวันสงกรานต์ของไทยใช้จุลศักราชเป็นตัวกำหนด อันเป็นศักราชที่ใช้ในพม่ามาก่อน เมื่อสืบย้อนไปพบว่าจุลศักราชเริ่มมีใช้ในอาณาจักรศรีเกษตร ซึ่งเป็นอาณาจักรโบราณบริเวณลุ่มแม่น้ำอิระวดี ก่อนการก่อตั้งอาณาจักรพุกามของพม่า การกำหนดให้ 1 ปี เท่ากับ 365.25875 วัน ซึ่งตรงกับคัมภีร์สุริยสิทธานตะ (Surya Siddhanta) ฉบับดั้งเดิมของฮินดู แสดงว่าได้รับตกทอดมา เข้าใจว่ามีการดัดแปลงให้เข้ากับตำแหน่งทางภูมิศาสตร์ จากนั้นก็แพร่หลายต่อมายังอาณาจักรต่างๆ ทั้งล้านนา สุโขทัย อยุธยา ล้านช้าง และเขมร

เทศกาลสงกรานต์มีวันสำคัญอยู่ 3 วัน วันที่ดวงอาทิตย์ย้ายออกจากราศีมีน (กลุ่มดาวปลา) เข้าสู่ราศีเมษ (กลุ่มดาวแกะ) ซึ่งถูกกำหนดให้เป็นราศีแรกของจักรราศี เรียกว่า “วันมหาสงกรานต์” ถัดจากวันมหาสงกรานต์เรียกว่า “วันเนา” ส่วนวันขึ้นจุลศักราชใหม่ เรียกว่า “วันเถลิงศก”

ในอดีตเราใช้ปฏิทินจันทรคติเป็นหลัก ดังนั้นการระบุวันมหาสงกรานต์วันเถลิงศก จึงบอกเป็นข้างขึ้นข้างแรม โดยอยู่ในเดือน 5 หรือเดือน 6 ตามปฏิทินจันทรคติไทย แต่ปัจจุบันประเทศไทยเปลี่ยนมาใช้ปฏิทินสากลเป็นหลัก การกำหนดวันในเทศกาลสงกรานต์จึงต้องระบุเป็นวันในปฏิทิน ซึ่งขณะนี้พบว่าทางการกำหนดให้ตรงกับวันที่ 1315 เม.ย.ของทุกปี หนังสือเกี่ยวกับวันสำคัญของไทยก็มักจะระบุไว้ว่าวันมหาสงกรานต์ตรงกับวันที่ 13 เม.ย. และวันเถลิงศกตรงกับวันที่ 15 เม.ย. อย่างไรก็ตาม ในความเป็นจริงแล้ว เมื่อเทียบกับปฏิทินสากล วันสงกรานต์ตามหลักการคำนวณไม่ได้อยู่คงที่เสมอ

ก่อน ค.ศ. 1583 ประเทศตะวันตกใช้ปฏิทินจูเลียนที่กำหนดให้ 1 ปี มี 365 วัน เพิ่ม 1 วัน ในทุกๆ 4 ปี ความยาวนานของ 1 ปี จึงเฉลี่ยเท่ากับ 365.25 วัน การกำหนดเช่นนี้ไม่สอดคล้องกับฤดูกาล ซึ่งยาวนาน 365.2422 วัน ทำให้วันคลาดเคลื่อนจากฤดูกาลไปราว 1 วัน ในทุกๆ 128 ปี

ต่อมาจึงมีการปฏิรูปและเปลี่ยนมาใช้ปฏิทินเกรกอเรียน ซึ่งเป็นปฏิทินสากลที่เราใช้กันในปัจจุบัน มีข้อกำหนดต่างๆ ทำให้ 1 ปี ในปฏิทินเกรกอเรียน ยาวนานเฉลี่ยเท่ากับ 365.2425 วัน ช่วยให้ปฏิทินสอดคล้องกับฤดูกาลมากขึ้น โดยเฉลี่ยคลาดเคลื่อนไปเพียง 1 วัน ในทุกๆ ประมาณ 3,300 ปี

คัมภีร์สุริยยาตร์ได้กำหนดวิธีการคำนวณหาวันมหาสงกรานต์และวันเถลิงศกไว้อย่างชัดเจน เราจึงสามารถคำนวณย้อนหลังเพื่อค้นหาวันสงกรานต์ในอดีต และคำนวณล่วงหน้าไปเป็นพันๆ ปี แล้วแปลงเป็นวันในปฏิทินสากล

เมื่อเริ่มจุลศักราช (จ.ศ. 0) ซึ่งตรงกับคริสต์ศักราช 638 วันเถลิงศกตรงกับวันที่ 22 มี.ค. ตามปฏิทินจูเลียน เป็นวันขึ้น 1 ค่ำ (วันก่อนหน้านั้นเกิดสุริยุปราคาวงแหวนเห็นได้ในอินเดีย) ส่วนวันมหาสงกรานต์ตรงกับวันที่ 20 มี.ค. ซึ่งใกล้เคียงกับวสันตวิษุวัต (Vernal equinox วันที่กลางวันยาวนานเท่ากับกลางคืน) หลังจากนั้น วันเถลิงศกก็ขยับช้าลงเรื่อยๆ โดยขยับไปเป็นวันที่ 27 มี.ค. เมื่อแรกตั้งกรุงสุโขทัย

ช่วงที่ประเทศตะวันตกเริ่มทยอยเปลี่ยนจากปฏิทินจูเลียนไปใช้ปฏิทินเกรกอเรียนเมื่อเดือน ต.ค. ปี ค.ศ. 1582 (พ.ศ. 2125) ซึ่งตรงกับสมัยกรุงศรีอยุธยา วันในปฏิทินสากลหายไป 10 วัน ทำให้วันเถลิงศกในปีถัดมา “กระโดด” จากวันที่ 30 มี.ค. ในปฏิทินจูเลียน ไปเป็นวันที่ 9 เม.ย. ในปฏิทินเกรกอเรียน

พ.ศ. 2325 เมื่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ วันเถลิงศกขึ้นจุลศักราชใหม่เลื่อนมาตรงกับวันที่ 12 เม.ย. ต่อมาใน พ.ศ. 2432 ซึ่งเป็นปีแรกที่ประเทศไทยเริ่มกำหนดให้วันที่ 1 เม.ย.ของทุกปี เป็นวันขึ้นพุทธศักราชใหม่ ช่วงเวลานั้น วันเถลิงศกในเทศกาลสงกรานต์ตรงกับวันที่ 14 เม.ย. และขยับไปเป็นวันที่ 15 เม.ย. ในบางปี เทศกาลสงกรานต์จึงยังอยู่ในช่วงวันที่ 12-14 เม.ย. และขยับไปเป็นวันที่ 1315เม.ย.ในบางปี

พ.ศ. 2443 เป็นปีแรกที่สงกรานต์ได้เลื่อนมาเป็นวันที่ 13-15 เม.ย. โดยไม่ย้อนไปเป็นวันที่ 12-14 เม.ย.อีกเลย จากนั้นเป็นต้นมา สงกรานต์คงอยู่ในวันที่ 13-15 เม.ย.ของทุกปี จนกระทั่งเริ่มขยับไปเป็นวันที่ 1416 เม.ย.เมื่อ พ.ศ. 2474 โดยหลังจากนั้นได้มีการสลับกันไปมาระหว่าง 2 ช่วงนี้ แต่ส่วนใหญ่ยังอยู่ในวันที่ 1315 เม.ย. เราจึงคุ้นเคยกับประโยคที่ว่า “เทศกาลสงกรานต์ตรงกับวันที่ 13-15 เม.ย.ของทุกปี”

ระยะหลังมานี้ โดยเฉพาะในช่วง 30 ปีที่ผ่านมา หากย้อนไปดูประกาศสงกรานต์จะพบว่าวันเถลิงศกในหลายปีจะตรงกับวันที่ 16 เม.ย. แทนที่จะเป็นวันที่ 15 เม.ย. อย่างที่คุ้นเคยกันมา

ปีนี้ (พ.ศ. 2556) เป็นต้นไป เทศกาลสงกรานต์ตามการคำนวณแบบโบราณจะเลื่อนมาตรงกับวันที่ 14-16 เม.ย. โดยไม่ย้อนไปตรงกับวันที่ 13-15 เม.ย.อีกแล้ว และจะเป็นเช่นนี้ต่อเนื่องไปอีกหลายปี จนกระทั่ง พ.ศ. 2586 เป็นปีแรกที่เราจะเริ่มเห็นในประกาศสงกรานต์ว่าวันมหาสงกรานต์ตรงกับวันที่ 15 เม.ย. และวันเถลิงศกตรงกับวันที่ 17 เม.ย.

จากลำดับเหตุการณ์ดังที่กล่าวมานี้ และจากกราฟแสดงวันเถลิงศกในปีต่างๆ (เลือกแสดงด้วยปีคริสต์ศักราช เพื่อเลี่ยงความยุ่งยากในการแปลงจาก ค.ศ. เป็น พ.ศ. ในสมัยก่อน) เราจะเห็นได้อย่างชัดเจนว่าเทศกาลสงกรานต์ตามปฏิทิน ซึ่งกำหนดไว้ให้ตรงกับวันที่ 13-15 เม.ย.ของทุกปี จะคลาดจากเทศกาลสงกรานต์ตามการคำนวณแบบโบราณมากขึ้นเรื่อยๆ หากประเพณีสงกรานต์ดำรงอยู่ไปอีก 1,000 ปี คนไทยในสหัสวรรษหน้าจะได้เห็นประกาศสงกรานต์ว่าตรงกับวันที่ 30 เม.ย.–2 พ.ค. 3556

สาเหตุที่ทำให้วันสงกรานต์ตามการคำนวณทางโหราศาสตร์ขยับช้าลงเรื่อยๆ เมื่อเทียบกับปฏิทินสากล ก็เป็นเพราะจำนวนวันใน 1 ปี ตามคัมภีร์โบราณมีค่ามากกว่าจำนวนวันในปฏิทินเกรกอเรียนอยู่ 0.01655 วัน ทำให้วันเถลิงศกมาช้าลงเฉลี่ยราว 1 วัน ในทุกๆ 60 ปี หากประเทศไทยจะรักษาประเพณีสงกรานต์ให้คงอยู่ เราอาจต้องมาขบคิดกันต่อไปว่าจะจัดการกับปัญหานี้อย่างไร

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (14-21 เม.ย.)

ดาวพฤหัสบดีเป็นดาวสว่างบนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำ อยู่ใกล้ดาวอัลเดบารัน ซึ่งเป็นดาวสว่างที่สุดในกลุ่มดาววัว ดาวพฤหัสบดีจะเคลื่อนต่ำลงจนกระทั่งตกลับขอบฟ้าราว 3 ทุ่มครึ่ง หรือหลังจากนั้นไม่นาน

ดาวเสาร์ขึ้นมาอยู่เหนือขอบฟ้าทิศตะวันออกตั้งแต่เวลาประมาณ 1 ทุ่มครึ่ง ขณะนี้อยู่ในกลุ่มดาวคันชั่ง ดาวเสาร์จะผ่านจุดสูงสุดบนท้องฟ้าทิศใต้ในเวลาราวตี 1 ที่มุมเงย 6070 องศา จากนั้นคล้อยต่ำลงไปทางทิศตะวันตกในเวลาเช้ามืด ช่วงเช้ามืดหากท้องฟ้าโปร่ง อาจเห็นดาวพุธอยู่ใกล้ขอบฟ้าทิศตะวันออก

สัปดาห์นี้เป็นข้างขึ้น ดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าเวลาหัวค่ำ จันทร์เสี้ยวอยู่ใกล้ดาวพฤหัสบดีและดาวอัลเดบารันในค่ำวันที่ 14 เม.ย. จากนั้นส่วนสว่างของดวงจันทร์เพิ่มขึ้นทุกวัน สว่างครึ่งดวงในวันที่ 18 เม.ย.

สงกรานต์เลื่อนไปแล้ว

 

Thailand Web Stat