ดวงจันทร์กับสงครามกลางเมืองอเมริกา

โดย...วรเชษฐ์ บุญปลอด

ปรากฏการณ์ทางดาราศาสตร์เคยเข้ามามีบทบาทสำคัญอันส่งผลต่อเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์หลายครั้ง นี่เป็นอีกครั้งหนึ่งที่นักประวัติศาสตร์เชื่อว่าดวงจันทร์อาจมีส่วนเปลี่ยนแปลงเหตุการณ์ในช่วงสงครามกลางเมืองอเมริกา

โดนัลด์ ดับเบิลยู. โอลสัน และ ลอรี อี. ยาซินสกี จากมหาวิทยาลัยเทกซัสสเตต ได้เขียนบทความลงในนิตยสาร Sky & Telescope ฉบับเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 2013 อธิบายถึงความเชื่อของพวกเขาที่ว่าดวงจันทร์อาจนำมาสู่การเสียชีวิตของนายพลคนสำคัญระหว่างการรบที่แชนเซลเลอร์สวิลล์ ทางตะวันออกเฉียงเหนือของรัฐเวอร์จิเนีย เขาถูกยิงจากฝ่ายเดียวกันในคืนวันที่ 2 พฤษภาคม ค.ศ. 1863 หรือเมื่อ 150 ปีที่แล้ว

สงครามกลางเมืองในสหรัฐอเมริกาเกิดขึ้นตั้งแต่ ค.ศ. 1861 สิ้นสุดใน ค.ศ. 1865 เป็นการปะทะกันระหว่างสหรัฐอเมริกาหรือฝ่ายเหนือ กับสมาพันธรัฐแห่งอเมริกาหรือฝ่ายใต้ เนื่องจากความขัดแย้งด้านการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และแนวความคิด โดยเกี่ยวข้องกับปัญหาการค้าทาส

การรบที่แชนเซลเลอร์สวิลล์ (Chancellorsville) เกิดขึ้นในต้นเดือนพฤษภาคม 1863 ฝ่ายใต้มีนายพลรอเบิร์ต อี. ลี เป็นผู้บัญชาการรบ และมีนายพลทอมัส โจนาทาน แจ็กสัน ฉายา "สโตนวอลล์ (Stonewall)" เป็นมือขวา นายพลแจ็กสันเป็นผู้นำคนสำคัญคนหนึ่งที่ช่วยให้ฝ่ายใต้ได้รับชัยชนะในสมรภูมิก่อนหน้านั้น

วันที่ 2 พฤษภาคม นายพลแจ็กสันนำกองกำลังส่วนหนึ่งของฝ่ายใต้รุกคืบเข้าโจมตีกองกำลังฝ่ายเหนือ ที่หมายจะยึดเมืองหลวงริชมอนด์ในรัฐเวอร์จิเนีย การต่อสู้เริ่มขึ้นในช่วงเย็น ก่อนจะยืดเยื้อจนกระทั่งเข้าสู่เวลากลางคืน

ราว 3 ทุ่ม นายพลแจ็กสันกับทหารติดตามอีกจำนวนหนึ่งได้ขี่ม้าเข้าไปดูที่ตั้งของทหารฝ่ายเหนือ แล้วมุ่งหน้ากลับมายังแถวทหารของฝ่ายใต้ แต่แล้วก็ได้เกิดอุบัติเหตุที่ไม่ควรเกิดขึ้น เมื่อนายพลแจ็กสันถูกยิงจากกองพลทหารราบที่ 18 นอร์ทแคโรไลนา ซึ่งเป็นทหารฝ่ายเดียวกัน เนื่องจากเข้าใจผิด คิดว่าเป็นทหารของข้าศึก ทำให้เขาได้รับบาดเจ็บสาหัส ถูกยิงที่แขนซ้าย 2 นัด ที่มือขวา 1 นัด

การรุกคืบของทหารฝ่ายใต้หยุดชะงักลง แต่นายพลของฝ่ายเหนือได้ออกคำสั่งให้โจมตีตอบโต้ทหารฝ่ายใต้ ทำให้การต่อสู้ท่ามกลางแสงจันทร์ในสมรภูมิแชนเซลเลอร์สวิลล์ดำเนินต่อไปอีกระยะหนึ่ง เช้าวันรุ่งขึ้น นายพลลีได้นำกองทหารฝ่ายใต้ขับไล่ทหารฝ่ายเหนือได้จนหมดสิ้นในวันที่ 6 พฤษภาคม นับเป็นชัยชนะครั้งสำคัญครั้งหนึ่ง ซึ่งช่วยปกป้องเมืองหลวงจากการรุกรานของฝ่ายเหนือ แม้จะมีกำลังทหารน้อยกว่า

อย่างไรก็ตาม นายพลแจ็กสันต้องถูกตัดแขนซ้ายอันเป็นผลสืบเนื่องมาจากการถูกยิงเมื่อวันที่ 2 พฤษภาคม อาการปอดอักเสบทำให้เขาเสียชีวิตในอีก 8 วันถัดมา และส่งผลให้ฝ่ายใต้ต้องสูญเสียผู้นำทางทหารที่สำคัญคนหนึ่งในสงครามกลางเมืองครั้งนี้

นักประวัติศาสตร์ได้ศึกษาเส้นทางการเคลื่อนกำลังพลของทหารทั้งสองฝ่ายขณะเกิดการปะทะที่แชนเซลเลอร์สวิลล์ โดยเทียบเคียงกับข้อมูลทางดาราศาสตร์ พบว่าวันนั้นดวงจันทร์สว่างเกือบเต็มดวง (ก่อนจันทร์เพ็ญ 1 วัน) ขึ้นเหนือขอบฟ้าก่อนดวงอาทิตย์ตกประมาณ 42 นาที แสงสนธยาทางดาราศาสตร์สิ้นสุดลงเมื่อเวลา 2 ทุ่มครึ่ง ซึ่งหากไม่มีดวงจันทร์ ท้องฟ้าจะมืดสนิท

เวลาประมาณ 3 ทุ่ม ซึ่งเป็นเวลาที่นายพลแจ็กสันถูกยิงจากทหารฝ่ายเดียวกัน ดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันออกเฉียงใต้ มีมุมเงยประมาณ 25 องศา กองกำลังของฝ่ายเหนืออยู่ห่างไปทางทิศตะวันออกของฝ่ายใต้ราว 400 เมตร เมื่อมองจากฝ่ายใต้ ตำแหน่งของทหารฝ่ายเหนือใกล้เคียงกับทิศที่ดวงจันทร์ปรากฏอยู่พอดี แสงจันทร์จึงส่องมาจากด้านหลังของทหารฝ่ายเหนือ ขณะที่ทหารฝ่ายใต้เกือบจะหันหน้าเข้าหาดวงจันทร์

ขณะที่นายพลแจ็กสันกับทหารติดตามได้ขี่ม้ามุ่งหน้ากลับมาจากการสอดแนม พันตรีจอห์น แบร์รี เข้าใจว่านั่นคือทหารฝ่ายเหนือ จึงสั่งยิง ทำให้นายพลแจ็กสันได้รับบาดเจ็บสาหัสที่แขนซ้ายและมือขวา ซึ่งจากสภาพแวดล้อมในขณะนั้น เชื่อว่าแสงจากดวงจันทร์ที่สาดส่องมาจากด้านหน้า ทำให้พันตรีแบร์รีไม่สามารถแยกแยะได้ว่าผู้ที่อยู่ในเงามืดบนหลังม้าไกลออกไป ไม่ใช่ทหารม้าของฝ่ายข้าศึก แต่คือผู้บัญชาการของฝ่ายตน

ความตายของนายพลแจ็กสันอาจนับได้ว่าเป็นจุดพลิกผันครั้งสำคัญครั้งหนึ่งในสงครามกลางเมืองอเมริกา บั่นทอนขวัญกำลังใจและขาดผู้นำที่กล้าหาญ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ผลกระทบที่มีต่อสมรภูมิเก็ตตีสเบิร์กในเพนซิลเวเนีย อันเป็นการรบครั้งใหญ่ที่ฝ่ายใต้ต้องประสบความปราชัยใน 2 เดือนถัดมา ทำให้ไม่สามารถเข้าถึงจุดยุทธศาสตร์สำคัญ อันจะนำไปสู่การเข้ายึดวอชิงตัน ดี.ซี. ซึ่งเป็นเมืองหลวงของฝ่ายเหนือ และนับเป็นจุดเริ่มต้นที่นำไปสู่การสิ้นสุดของสงคราม

นายพลแจ็กสันเป็นผู้เชี่ยวชาญยุทธวิธีคนหนึ่งในประวัติศาสตร์ของสหรัฐอเมริกา นักประวัติศาสตร์จึงยังคงตั้งคำถามว่าหากเขาไม่ถูกยิงในสมรภูมิแชนเซลเลอร์สวิลล์ ผลลัพธ์ของสงครามกลางเมืองอาจเปลี่ยนแปลงไป บางทีฝ่ายใต้อาจได้ชัยชนะ และไม่มีสหรัฐอเมริกาแบบที่เป็นอยู่มาจนถึงทุกวันนี้

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (12–19 พ.ค.)

ดาวศุกร์กับดาวพฤหัสบดีเป็นดาวเคราะห์สว่าง 2 ดวง บนท้องฟ้าทิศตะวันตก หลังดวงอาทิตย์ลับขอบฟ้าไปแล้วราว 30 นาที จะเห็นดาวพฤหัสบดีอยู่ที่มุมเงยราว 20 องศา ตกลับขอบฟ้าราว 2 ทุ่มครึ่ง ดาวศุกร์ห่างดวงอาทิตย์มากขึ้น แต่ยังคงอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้า อยู่ในทิศเดียวกับดาวพฤหัสบดี

สัปดาห์นี้ดาวเสาร์ถอยจากกลุ่มดาวคันชั่งเข้าสู่กลุ่มดาวหญิงสาว สังเกตได้เกือบตลอดทั้งคืน โดยอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันออกในเวลาหัวค่ำ ผ่านจุดสูงสุดบนท้องฟ้าทิศใต้ที่มุมเงย 6070 องศา ในเวลา 5 ทุ่ม แล้วตกลับขอบฟ้าราวตี 5

ต้นสัปดาห์จะเห็นจันทร์เสี้ยวอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำ คืนวันอาทิตย์ที่ 12 พฤษภาคม ดวงจันทร์อยู่ใกล้ดาวพฤหัสบดี ห่างเพียง 3 องศา จากนั้นดวงจันทร์สว่างครึ่งดวงในวันเสาร์ที่ 18 พฤษภาคม เป็นคืนที่ดวงจันทร์อยู่ใกล้ดาวหัวใจสิงห์ที่ระยะ 6 องศา

ภาพวาดเมื่อ ค.ศ. 1889 แสดงเหตุการณ์นายพลแจ็กสันถูกยิงในสมรภูมิแชนเซลเลอร์สวิลล์ (ภาพ – Kurz and Allison / Library of Congress)