ดาวพี่น้องท้องเดียวกับดวงอาทิตย์

ดวงอาทิตย์เป็นดาวฤกษ์ดวงหนึ่ง เช่นเดียวกับดาวส่วนใหญ่ที่เราเห็นบนท้องฟ้าเวลากลางคืน ดาวฤกษ์ถือกำเนิดขึ้นจากกลุ่มแก๊สและฝุ่นที่นักดาราศาสตร์เรียกว่าเนบิวลา ภายในเนบิวลาหนึ่งสามารถให้กำเนิดดาวฤกษ์ได้หลายดวงพร้อมๆ กัน รวมกันเป็นกระจุกดาว

นักดาราศาสตร์เชื่อว่าดวงอาทิตย์ก็เกิดในเนบิวลาพร้อมกับดาวฤกษ์อีกหลายดวง ระยะต่อมา อันตรกิริยาระหว่างดาวต่างๆ ทำให้ดาวพี่น้องเหล่านี้ต่างก็เคลื่อนที่ห่างกันออกไปในอวกาศ ปัจจุบันจึงอยู่ไกลกันนับร้อยหรือนับพันปีแสง

แม้ว่าจะต้องพลัดพรากจากกัน แต่ดาวที่เกิดร่วมกันก็มีองค์ประกอบทางเคมีคล้ายกัน และอายุใกล้เคียงกัน นอกจากนี้ เส้นทางการเคลื่อนที่ในอวกาศของดาวต่างๆ ก็สามารถบอกเราได้ว่าดาวดวงใดเคยอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ในยุคที่ดวงอาทิตย์เพิ่งเริ่มก่อตัวเป็นดาวฤกษ์

การค้นหาดาวพี่น้องท้องเดียวกันกับดวงอาทิตย์ดำเนินมานานแล้ว นักดาราศาสตร์ได้ค้นพบดาวฤกษ์หลายดวง ที่เข้าข่ายต้องสงสัยว่าอาจเป็นพี่น้องกับดวงอาทิตย์ โดยอาศัยข้อมูลการวัดการเคลื่อนที่ อายุ และองค์ประกอบทางเคมีในบรรยากาศของดาว

รายงานเมื่อเร็วๆ นี้ ยืนยันว่าได้ค้นพบดาวฤกษ์ที่เกิดร่วมกับดวงอาทิตย์แล้วดวงหนึ่ง มีชื่อว่า เอชดี 162826 (HD 162826) ซึ่งเป็นชื่อตามบัญชีดาวของเฮนรีเดรเปอร์ การค้นพบนี้เป็นงานวิจัยของคณะนักดาราศาสตร์ นำโดย ไอแวน รามิเรซ จากมหาวิทยาลัยเทกซัส ณ ออสติน พวกเขาวัดสเปกตรัมของดาวต้องสงสัยจำนวน 30 ดวงด้วยสเปกโทรสโกปความละเอียดสูงที่หอดูดาวแม็กโดนัลด์ในเทกซัส และหอดูดาวลาสแคมพานาสในชิลี

กระจุกดาวที่เราสังเกตเห็นได้บนท้องฟ้าแบ่งเป็นกระจุกดาวทรงกลมและกระจุกดาวเปิดกระจุกดาวทรงกลมประกอบด้วยดาวฤกษ์อายุมากอยู่รวมกัน กระจายเป็นทรงกลม มีดาวหนาแน่นที่ใจกลาง ส่วนกระจุกดาวเปิดประกอบด้วยดาวฤกษ์อายุน้อย ตำแหน่งของดาวภายในกระจุกไม่แน่นอน กระจุกดาวเปิดหลายกระจุกสังเกตได้ว่ามีหมอกแก๊สจางๆ ของเนบิวลาอยู่ภายใน เช่น กระจุกดาวลูกไก่ ซึ่งเห็นเนบิวลาได้ชัดในภาพถ่าย

โดยปกติแรงโน้มถ่วงที่กระทำต่อกันภายในกระจุกดาวเปิด และที่กระทำกับดาวอื่นในบริเวณใกล้เคียง ทำให้กระจุกดาวเปิดมีอายุสั้น ภายในระยะเวลาไม่กี่ร้อยล้านปีหลังจากถือกำเนิดในเนบิวลาเดียวกัน ดาวเหล่านี้จะเคลื่อนที่กระจายกันออกไปคนละทิศละทาง ไม่อยู่รวมกันเป็นกระจุกอีกต่อไป ดวงอาทิตย์มีอายุประมาณ 4,600 ล้านปี ปัจจุบันดวงอาทิตย์และพี่น้องจึงอยู่ห่างไกลกันมาก

นักดาราศาสตร์สามารถวัดความเร็วของการเคลื่อนที่ในอวกาศสำหรับดาวแต่ละดวงได้การศึกษาการเคลื่อนที่จริงในอวกาศ ทั้งอัตราเร็วและทิศทาง ซึ่งได้รับอิทธิพลจากสนามความโน้มถ่วงของดาราจักร ช่วยให้สามารถระบุได้ว่าดาวต้องสงสัยดวงใดเคยอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์เมื่อยุคที่ดวงอาทิตย์ถือกำเนิด

จากนั้นทำการศึกษาองค์ประกอบทางเคมีในบรรยากาศของดาวอย่างละเอียด ดาวฤกษ์ที่เกิดในกระจุกดาวเดียวกันจะมีองค์ประกอบของธาตุที่หนักกว่าฮีเลียมในสัดส่วนที่ใกล้เคียงกัน และหาอายุของดาวต้องสงสัย โดยคัดเฉพาะดาวที่มีอายุใกล้เคียงกับดวงอาทิตย์

กระบวนการดังกล่าวช่วยให้นักดาราศาสตร์ค้นพบดาวฤกษ์ 2 ดวง จากทั้งหมด 30 ดวง ที่มีองค์ประกอบทางเคมีและอายุตรงกับดวงอาทิตย์ แต่มีเพียงดวงเดียวที่พบว่าเคยอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์เมื่อดาวทั้งสองเกิด นั่นคือดาวเอชดี 162826ดาวดวงนี้มีมวลมากกว่าดวงอาทิตย์ประมาณร้อยละ 15 อุณหภูมิพื้นผิวร้อนกว่าเล็กน้อยอยู่ห่างออกไปประมาณ 110 ปีแสง ในทิศทางของกลุ่มดาวเฮอร์คิวลีสในซีกฟ้าเหนือ มีความสว่างพอจะเห็นได้ในกล้องสองตา คนสายตาปกติอาจเห็นได้จางๆ ด้วยตาเปล่าจากสถานที่ที่ท้องฟ้ามืดสนิท

แม้ว่าดาวเอชดี 162826 จะมีมวลมากกว่าดวงอาทิตย์เล็กน้อย แต่คณะนักวิจัยมีความเห็นว่าดาวพี่น้องกับดวงอาทิตย์ส่วนใหญ่น่าจะมีมวลต่ำเป็นดาวแคระที่มีสเปกตรัมชนิดเอ็ม ซึ่งเป็นดาวชนิดที่พบได้มากที่สุดในระหว่างการก่อตัวของดาวฤกษ์ แต่ดาวฤกษ์ชนิดนี้มีความสว่างน้อย และวิเคราะห์สเปกตรัมได้ยาก

มีความหวังว่ายานกายอา (Gaia) ขององค์การอวกาศยุโรป หรืออีซา ซึ่งมีประสิทธิภาพสูงในการวัดการเคลื่อนที่และสมบัติต่างๆ ของดาวได้อย่างละเอียด จะสามารถค้นหาดาวชนิดเอ็มที่เคยอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์เมื่อ 4,600 ล้านปีก่อนได้ ในอนาคตจึงมีความเป็นไปได้ที่เราจะพบพี่น้องที่พลัดพรากจากกันเพิ่มขึ้นอีก

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (18-25 พ.ค.)

ดาวพุธ ดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดี และดาวเสาร์ อยู่บนท้องฟ้าเวลาหัวค่ำ ดาวพฤหัสบดีสว่างที่สุดใน 4 ดวงนี้ มองเห็นอยู่ทางทิศตะวันตกบริเวณกลุ่มดาวคนคู่ ตกลับขอบฟ้าในเวลาประมาณ 4 ทุ่ม ดาวพุธอยู่ในทิศทางเดียวกับดาวพฤหัสบดี แต่อยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้ามากกว่า ช่วงนี้ถึงสัปดาห์หน้า หากไม่มีเมฆฝนบดบังจะเป็นช่วงที่สังเกตดาวพุธได้ดีที่สุดช่วงหนึ่งในรอบปีนี้ โดยดาวพุธจะมีมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากที่สุดในวันที่ 25 พ.ค.

ดาวอังคารอยู่ในกลุ่มดาวหญิงสาว ช่วงหัวค่ำอยู่สูงทางทิศตะวันออก จากนั้นผ่านจุดสูงสุดบนท้องฟ้าทิศใต้ในเวลา 3 ทุ่ม และตกลับขอบฟ้าในเวลาตี 3 ดาวเสาร์อยู่ในกลุ่มดาวคันชั่ง ผ่านช่วงที่ทำมุม 180 องศา กับดวงอาทิตย์มาแล้วเมื่อกลางเดือนที่ผ่านมา ช่วงนี้จนถึงตลอดหลายเดือนนับจากนี้เราจึงเริ่มเห็นดาวเสาร์ได้ตั้งแต่เวลาหัวค่ำ สัปดาห์นี้ดาวเสาร์อยู่สูงสุดทางทิศใต้ในเวลา 5 ทุ่มครึ่งและตกลับขอบฟ้าราวตี 5 ครึ่ง

ดาวศุกร์ขึ้นเหนือขอบฟ้าราวตี 3 ครึ่ง เริ่มเห็นได้เมื่อดาวศุกร์เคลื่อนสูงห่างจากขอบฟ้ามากขึ้น โดยช่วงที่เพิ่งขึ้น ดาวศุกร์จะปรากฏเป็นสีเหลือง เนื่องจากแสงดาวหักเหในบรรยากาศโลก ดาวศุกร์เคลื่อนสูงขึ้นเรื่อยๆ ตามการหมุนรอบตัวเองของโลก สามารถสังเกตดาวศุกร์ได้ต่อเนื่องจนกระทั่งแสงสว่างของท้องฟ้ายามเช้ากลบแสงของดาวศุกร์

สัปดาห์นี้เป็นข้างแรม ดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าเวลาเช้ามืดของทุกวัน พื้นที่ด้านสว่างของดวงจันทร์ลดลงจนเหลือครึ่งดวงในวันที่ 21 พ.ค. เช้ามืดวันนั้นดวงจันทร์อยู่สูงบนท้องฟ้าด้านทิศใต้ หลังจากนั้น ดวงจันทร์จะกลายเป็นเสี้ยว ขยับเข้าใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้น และย้ายไปอยู่ทางทิศตะวันออก