"รถหมูแดง" เมื่อลานคนเมืองไม่ต้อนรับคนไร้บ้าน

เรื่อง...อินทรชัย พาณิชกุล 

"ขอความกรุณาไม่แจกอาหารบริเวณพื้นที่ลานคนเมืองตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป"

ป้ายประกาศที่ถูกตั้งไว้บริเวณหน้าลานคนเมือง เสาชิงช้า กทม. กำลังสร้างกระแสวิพากษ์วิจารณ์อย่างครึกโครม

ทราบกันดีว่า หนึ่งปีที่ผ่านมามีองค์กรเอกชนและผู้ใจบุญมากหน้าหลายตาเข้ามาใช้พื้นที่ลานคนเมืองจัดกิจกรรมแจกอาหาร เครื่องนุ่งห่ม ยารักษาโรค แม้กระทั่งเงินสด ดึงดูดให้คนไร้บ้านจำนวนนับร้อยชีวิตเข้ามาปักหลักรอคอยกันอย่างคึกคักในแต่ละคืน

ฝ่ายหนึ่งเห็นว่ากิจกรรมดังกล่าวทำให้คนไร้บ้านเพิ่มขึ้น สร้างความเดือดร้อนรำคาญให้แก่ประชาชนละแวกนั้น ทั้งยังขัดต่อภาพลักษณ์อันดีงามของเสาชิงช้า แลนมาร์คการท่องเที่ยวชื่อดังของเมืองกรุง ขณะที่อีกฝ่ายเห็นว่าป้ายห้ามแจกอาหารเป็นนโยบายที่ "ค่อนข้างใจร้าย" ละเมิดสิทธิในการใช้พื้นที่สาธารณะ ทำลายความสุขเล็กๆของคนไร้บ้าน

งดแจกอาหารที่ลานคนเมือง

เกรียงไกร จงเจริญ ผู้อำนวยการกองกลาง กรุงเทพมหานคร (กทม.) ผู้รับผิดชอบพื้นที่ลานคนเมือง ชี้แจงว่า การขอความร่วมมืองดแจกอาหารเกิดจากในช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา มีชาวบ้าน คนทำมาค้าขาย และพระลูกวัดรอบเสาชิงช้าส่งหนังสือร้องเรียนไปยังเจ้าหน้าที่ตำรวจสถานีตำรวจนครบาลสําราญราษฎร์ โดยระบุว่าได้รับผลกระทบจากกิจกรรมเเจกอาหารคนไร้บ้าน

"ก่อนหน้านี้กิจกรรมแจกอาหารให้กับคนไร้บ้านของรถหมูแดงจัดขึ้นเพียงสัปดาห์ละ 1 ครั้ง เเต่ช่วงหลังเพิ่มเป็น 2 วันคือทุกวันจันทร์เเละพฤหัสบดี ทำให้มีชาวบ้านเข้าร้องเรียนว่าได้รับผลกระทบทั้งเรื่องกีดขวางการจราจร ความสะอาด ความปลอดภัยว่าจะเกิดเหตุอาชญากรรม เนื่องจากเวลาจัดกิจกรรม 19.00 - 22.00 น.เป็นเวลาเดินทางกลับบ้านของเด็กนักเรียนนักศึกษา ทำให้วงประชุมซึ่งมีกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) ร่วมอยู่ด้วย เห็นว่าควรหาพื้นที่ใหม่รองรับกิจกรรมลักษณะดังกล่าวเเทน และได้ส่งข้อสรุปเเจ้งไปยังมูลนิธิกระจกเงารับทราบเเล้ว

ผมขอยืนยันว่า กทม.เเละภาคส่วนอื่นๆ มีความเห็นใจในประเด็นเรื่องคนไร้บ้าน เเต่กิจกรรมดังกล่าวส่งผลกระทบต่อชาวบ้านในพื้นที่จริง จึงจำเป็นต้องจัดหาพื้นที่ใหม่ให้ เบื้่องต้นอาจจะย้ายไปจัดกิจกรรมบริเวณกระทรวงพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ (พม.) เเทน"ผู้อำนวยการกองกลาง กทม. กล่าว

เสียงจากคนเสาชิงช้า

ไถ่ถามไปยังประชาชนผู้อาศัยในพื้นที่รอบเสาชิงช้า ชัชวาลย์ เสียงสุทธิ์วงศ์ วัย 33 เจ้าของร้านโชห่วย ผู้บอกว่า คนไร้บ้านกับเสาชิงช้าอยู่คู่กันมานานแล้ว

"ผมเกิดมาก็เห็นคนไร้บ้านแล้ว ส่วนใหญ่จะเดินตะลอนเก็บขยะขาย บางคนก็มาขอเงินตามบ้าน บ้างก็มานอนตอนกลางคืน ชาวบ้านรู้สึกชินมากกว่ากลัวนะ เท่าที่เห็นก็ไม่ได้มีแววว่าจะมาลักขโมยจี้ปล้น อาจมีบางครั้งที่เมาแล้วชกต่อยกันเอง ไม่ก็ทะเลาะแย่งที่นอน ความเดือดร้อนอย่างเดียวที่ชาวบ้านไม่ชอบคือ ความสะอาด เศษอาหารกินแล้วไม่ยอมทิ้งมีให้เห็นเป็นประจำ หรือขับถ่ายไม่เป็นที่ ตื่นเช้ามาเหม็นกลิ่นฉี่คลุ้งไปหมด บางทีเจอกองอึ เราใช้วิธีพูดตักเตือนว่าจะมานอนน่ะนอนได้ แต่อย่าทิ้งขยะ อย่าถ่ายเรี่ยราด"

กิรณา จิรัชสิรกร เจ้าของร้านกาแฟย่านเสาชิงช้า เล่าว่า คนไร้บ้านน่ารักก็มี ส่วนมากจะทำตัวเรียบร้อย เข้ามานอนเงียบๆตื่นก่อนเปิดร้าน ไม่ทิ้งขยะไว้ให้เป็นภาระเจ้าของบ้าน

"ชาวบ้านแถวนี้ก็มีรำคาญบ้างแหละแต่ไม่มีใครไล่เพราะสงสาร พวกนี้โดนไล่มาจากสนามหลวง คลองหลอด พาหุรัด ไม่มีที่ไปเลยมาที่นี่ เพราะเป็นลานโล่ง มีแสงสว่าง ใกล้วัด ใกล้ย่านทำมาค้าขาย ยิ่งวันไหนลานคนเมืองมีกิจกรรม เขาก็จะมีรายได้ ช่วยโบกรถ เอาของมาขาย เก็บขยะขาย ถ้าทำตัวเรียบร้อยก็คงไม่มีปัญหาค่ะ แต่ถ้าไม่รักษาความสะอาด เมาเหล้าทะเลาะวิวาท ชกต่อยกัน แบบนี้ก็ไม่ไหว

ทั้งคู่บอกเป็นเสียงเดียวว่า ตั้งแต่รถหมูแดงเข้ามาจัดกิจกรรมแจกอาหารคนไร้บ้าน ทำให้มีคนใจบุญรายอื่นๆเข้ามาบริจาคบ้าง มีส่วนทำให้จำนวนคนไร้บ้านเพิ่มขึ้น

"วันไหนที่เขามา คนจรจะมานั่งรอเยอะมาก และวันนั้นจะสกปรกมากกว่าทุกวัน ก็ไม่รู้จะทำยังไง มันค่อนข้าง Conflict คือเห็นด้วยกับรถหมูแดงนะ เป็นกิจกรรมที่ดี ช่วยให้คนไร้บ้านกินอิ่มให้มีแรงไปสู้ชีวิตต่อ แต่มันก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าสร้างผลกระทบจริงๆ หน่วยงานภาครัฐควรเข้ามามีาส่วนร่วมในการจัดพื้นที่ให้เป็นสัดเป็นส่วนกว่านี้ มีเจ้าหน้าที่คอยดูแลเรื่องเข้าคิวแจก เก็บขยะให้เป็นระเบียบ"เจ้าของร้านกาแฟเสนอ

ชัชวาลย์ มองว่า การแจกอาหารคนไร้บ้านเป็นกิจกรรมที่น่าสนับสนุน แต่ก็ไม่ใช่การแก้ปัญหาแบบยั่งยืน

"การแจกข้าวเหมือนเป็นการแก้ปัญหาเฉพาะหน้า แค่ให้เขากินอิ่มไปวันๆ มีเสื้อผ้าฟรี มียาให้ คนไร้บ้านคงคิดว่าไม่ต้องทำอะไรก็ไม่อดตาย เดี๋ยวก็มีคนมาแจก ผมว่าพัฒนาทักษะในการประกอบอาชีพ หางานให้เขาทำเป็นหลักเป็นแหล่งน่าจะดีกว่า ถ้าเขามีงานทำก็จะเกิดความภูมิใจ เมื่อมีเงิน ก็จะมีการวางแผนชีวิต สุดท้ายก็สามารถพาตัวเองออกจากสิ่งแวดล้อมเดิมๆไปมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นได้"

รถหมูแดงยังสู้ต่อ

โครงการ “Food for friends อาหารเพื่อเพื่อน เพื่อคนไร้บ้าน” มูลนิธิกระจกเงา เกิดขึ้นภายใต้เจตนารมณ์ที่ต้องการจะบรรเทาความหิวโหยให้แก่คนไร้บ้าน เพื่อให้มีเรี่ยวแรง มีกำลังใจในการสู้ชีวิต

จุดเริ่มต้นมาจากนักธุรกิจใจบุญรายหนึ่งเห็นรถเคลื่อนที่แจกแฮมเบอร์เกอร์แก่คนไร้บ้านที่สหรัฐอเมริกา เลยปิ๊งไอเดียควักเงินบริจาคจำนวน 2 ล้านบาทดำเนินการสร้างรถโมบายเคลื่อนที่ตั้งชื่อ“หมูแดง” เพื่อสื่อถึงความเป็นอาหารการกิน ให้ทุกคนรู้ว่าถ้าเห็นรถคันนี้เมื่อใด แสดงว่ากำลังจะนำอาหาร ขนม เครื่องดื่มไปแจกจ่ายให้พี่น้องคนไร้บ้าน

"ถึงวันนี้ รถหมูแดงดำเนินการมาได้ 1 ปีกับอีก 4 เดือนแล้ว เราแจกอาหารทุกวันจันทร์ เวลา 20.00 -22.00 น. แต่ละวันมีข้าวราดแกง 300-400 ชุดต่อจำนวนคนไร้บ้านประมาณ 200-350 ในแต่ละคืน นอกจากนี้ยังมียารักษาโรค เครื่องดื่มชากาแฟ และเสื้อผ้าที่มีผู้บริจาคมาให้ติดไม้ติดมือไปแจกด้วย

อาหาร ขนม เครื่องดื่ม ยารักษาโรค เสื้อผ้า เป็นสื่อกลางเชื่อมความสัมพันธ์ระหว่างมูลนิธิกับกลุ่มคนไร้บ้านให้ใกล้ชิดกันยิ่งขึ้น ทำให้ช่องว่างระยะห่างหดแคบลง พวกเขาไม่ได้อดอยาก หิวโหย ขาดแคลนอาหารอะไรขนาดนั้น แต่การที่เราเอาของกินของใช้ไปให้ ไปเยี่ยมเยียนพวกเขา มันเป็นเครื่องหมายที่แสดงถึงน้ำใจให้รู้ว่าเราไม่ทอดทิ้งเขา นอกจากนี้ยังเป็นเครื่องมือในการเข้าถึงกลุ่มคนไร้บ้าน สร้างปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันจนเกิดความไว้ใจ นำไปสู่การทำงานร่วมกันในการแก้ปัญหาคนไร้บ้าน"

สิทธิพล ชูประจง หัวหน้าโครงการ Food for friends มูลนิธิกระจกเงา ชี้แจงข้อเท็จจริงกรณีที่ถูกร้องเรียนดังนี้

"กรณีที่กทม.อ้างว่าการจัดกิจกรรมแจกอาหารที่ลานคนเมือง ทำให้เสาชิงช้าเป็นพื้นที่ใหม่ในการนอนของคนไร้บ้าน ทำให้จำนวนคนไร้บ้านเพิ่มขึ้น ความจริงคือ คนไร้บ้านก็มีจำนวนเท่าเดิมเหมือนก่อนที่รถหมูแดงจะมา เพียงแต่ช่วงที่แจกอาหารจะมีการกระจุกตัวกันถึง 200-300 คน ทำให้ดูหนาตา แต่พอจบงานก็แยกย้ายกลับไปหลับนอนตามที่ต่างๆเหมือนเดิม ไม่ได้มาปักหลักอยู่ที่เสาชิงช้าแห่งเดียว

เรื่องความสกปรก เราแจกข้าวเป็นห่อๆ กินเสร็จก็ขยำทิ้งได้ไม่ยุ่งยาก ส่วนใหญ่เขามารับเสร็จก็จะกินให้หมดตรงนั้นเลย เรื่องความสะอาดเป็นสิ่งที่เราใส่ใจให้ความสำคัญมาก เรามีอาสาสมัครนำถุงดำไปวางไว้ตามจุดต่างๆ มีการเดินตรวจตราเช็คความเรียบร้อยซ้ำอีกครั้งเพื่อให้แน่ใจ แต่บางทีก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าอาจมีหลุดไปบ้าง ส่วนเรื่องกีดขวางการจราจร เราใช้พื้นที่นิดเดียวแค่จอดรถหมูแดงคันเดียว ที่สำคัญช่วงเวลาจัดกิจกรรมประมาณสองทุ่มเป็นต้นไป มันเลยช่วงที่รถติดหนักๆไปแล้ว

ที่ผ่านมา รถหมูแดงอาจไปสร้างความเขม่นให้หลายฝ่าย ตั้งแต่หน่วยงานสังคมสงเคราะห์บางแห่งที่มีหน้าที่โดยตรง เจ้าของสถานที่ลานคนเมืองอย่างกรุงเทพมหานคร ผู้ดูแลรับผิดชอบเรื่องความปลอดภัยอย่างสน.สำราญราษฎร์ รวมถึงวัดและชุมชนรอบพื้นที่เสาชิงช้า แต่ก็ไม่ได้มีแต่คนคัดค้าน ยังมีห้างร้าน ภัตตาคาร บ้านเรือนหลายแห่งก็ออกมาสนับสนุน เอาข้าวเอาน้ำมาบริจาคด้วยเหมือนกัน"

สิทธิพลบอกว่า ป้ายประกาศงดแจกอาหารของกทม. ถือเป็นการจำกัดสิทธิ์คนบางกลุ่มไม่ให้เข้ามาใช้พื้นที่สาธารณะซึ่งทุกคนควรมีสิทธิ์ได้ใช้ โดยเฉพาะจำกัดสิทธิ์กลุ่มคนที่ถูกจัดให้อยู่ในประเภท"ภาพลักษณ์ไม่ดี" แตกต่างจากคนอีกกลุ่มหนึ่งที่สามารถเข้าไปใช้งานได้อย่างสะดวกราบรื่น สะท้อนให้เห็นถึงทัศนคติการแบ่งชนชั้น

"ในเมื่อตอนนี้ยังไม่มีหนังสือแจ้งมาอย่างเป็นทางการ มีเพียงป้ายประกาศซึ่งวันนี้ก็ถูกนำออกไปแล้ว ผมจึงขอยืนยันว่าเราจะจัดกิจกรรมที่เดิม แต่จะหากระบวนการมาลดทอนปัญหาที่จะเกิดขึ้นให้น้อยที่สุด เช่น เพิ่มจำนวนอาสาสมัครดูแลตรวจตราความสะอาด คอยเก็บขยะ หรือให้คนไร้บ้านลงมือทำความสะอาดท้องถนนหลังจบงาน เพื่อให้ชาวบ้านเห็นว่าเขาไม่ใช่ภาระของสังคม แต่มีส่วนร่วมในการทำให้ให้สถานที่้นั้นเป็นระเบียบเรียบร้อย"

การติดป้ายประกาศงดแจกอาหารคนไร้บ้านครั้งนี้ สะท้อนให้เห็นว่ากิจกรรมดังกล่าวสร้างผลกระทบต่อคนในพื้นที่จริง แต่หากมองให้ลึกกว่านั้น หน่วยงานที่เกี่ยวข้องควรหารืออย่างจริงจังถึงทางออกที่ดีที่สุดของเรื่องนี้ เพราะปฏิเสธไม่ได้ว่าโครงการ Food for friends ของมูลนิธิกระจกเงา รวมถึงธารน้ำใจของผู้ใจบุญคนอื่นๆ เป็นกิจกรรมดีๆที่เสียงชื่นชมจากผู้คนในสังคมได้ไม่น้อยเช่นเดียวกัน