พัดยศใหม่ แต่ตราของเก่า

โดย...ส.สต

เมื่อสถาปนาสมเด็จพระสังฆราชองค์ที่ 19 นั้น ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพัดยศใหม่ หนังสือบวรธรรมบพิตร ที่พิมพ์ในงานออกพระเมรุ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังราช เมื่อวันที่ 16 ธ.ค. 2558 เล่าเรื่องว่า

หลังจากที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชวินิจฉัยที่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระญาณสังวร ได้รับสถาปนาเป็นสมเด็จพระสังฆราชแล้ว ส่วนราชการที่เกี่ยวข้องก็ได้ดำเนินการเพื่อเตรียมความพร้อมในการพระราชพิธีดังกล่าวตามราชประเพณี

พัดยศใหม่

เรื่องแรกที่ต้องเตรียมการ คือ การจัดสร้างพัดยศสำหรับตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชองค์ใหม่กรมการศาสนาซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ในเรื่องนี้ได้นำความกราบบังคมทูลพระกรุณาว่าพัดยศสมเด็จพระสังฆราชเล่มที่ใช้ในราชการอยู่ในเวลานั้นได้ใช้มาเป็นเวลานานแล้ว จึงมีลักษณะค่อนข้างเก่าประกอบกับในปี 2532 ซึ่งเป็นปีแห่งการพระราชพิธีนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงครองราชย์มานานกว่าพระมหากษัตริย์องค์อื่นๆ ในราชวงศ์จักรี (มีการพระราชพิธีรัชมังคลาภิเษก เมื่อเดือน ก.ค. 2531) กรมการศาสนาจึงขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตจัดสร้างพัดยศสมเด็จพระสังฆราชขึ้นใหม่

เมื่อความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว ได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตให้จัดสร้างพัดยศสมเด็จพระสังฆราชเล่มใหม่ได้ลักษณะพัดยศสมณศักดิ์ที่สร้างใหม่คราวนี้ เป็นพัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ พื้นบุผ้าตาดเงินสลับลูกคั่นผ้าตาดทอง ปักดิ้นเลื่อมเงินและทองแล่ง ขอบพัดที่เป็นแฉกปักเป็นลายช่อใบเทศ ถัดเข้ามาปักลายน่องสิงห์อย่างลายเนื่อง ใจกลางเป็นรูปโคมทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ปักเป็นรูปพระราชลัญจกรประจำรัชกาลที่ 9 ประกอบด้วย รูปพระที่นั่งอัฐทิศอุทุมพรราชอาสน์ ภายใต้สัปตปฎลเศวตฉัตร ตรงกลางมีพระมหาอุณาโลมอยู่ในวงพระแสงจักรมีพระรัศมีเปล่งออกโดยรอบ เป็นลักษณะพิเศษแตกต่างจากพัดสมณศักดิ์สมเด็จพระสังฆราชที่มีมาแต่ก่อน ด้ามพัดเป็นงาต้น ที่โคนด้ามเป็นเม็ดทรงมัณฑ์แกะลาย ที่คอแกะลายเทพพนม ส่วนยอดแกะเป็นรูปฉัตรสามชั้น

ตราเก่า

อนึ่งพระตราสำหรับตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ที่ทรงใช้ถึงปัจจุบันเป็นของเก่าที่ทำมาแต่รัชกาลที่ 6 ซึ่งเป็นคราวแรกที่พระสงฆ์ในตำแหน่งพระสังฆราชได้ทรงบัญชาการคณะสงฆ์ด้วยพระองค์เอง

พระตรานี้ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงให้อย่าง (ออกแบบ) มีลักษณะเป็นดวงกลม ทำด้วยงากลึง กว้าง 8 เซนติเมตร กลางดวงตราเป็นจักร (หมายถึงธรรมจักร) มีกำใหญ่ 4 ซี่ ในระหว่างนั้นมีกำเล็กช่องละ 2 ซี่ เป็น 8 ซี่ รวมกันทั้งหมดเป็น 12 ซี่ ที่ดุมมีอักษร ธ ตัวขอม ข้างบนมีอุณาโลมทั้งหมดนี้อยู่ในบุษบกซึ่งตั้งบนบัลลังก์ปลายเรียวรูปเหมือนพระที่นั่งบุษบกมาลามีฉัตร 5 ชั้นหนึ่งคู่ ตาลปัตรแฉกหนึ่งคู่อยู่ข้างทั้งซ้ายและขวา พื้นตราผูกลายกระหนกนกคาบ หมายความว่าพระพุทธเจ้าทรงประกาศพระธรรมจักรปฐมเทศนาด้วยกำลังพระปัญญา มีอักษรที่ขอบว่า “สกลคณาธิเบศร์ มหาสังฆปริณายก” ดวงตราทั้งดวงมีเส้นวงกลมล้อมรอบ 3 ชั้น

พระตรานี้สร้างขึ้นตั้งแต่คราวนั้นแล้วก็ได้ใช้ในราชการเสมอมา จนทุกวันนี้ยังมิได้มีการสร้างใหม่แต่ประการใด