ดาวเคราะห์วงใน

โดย...วรเชษฐ์ บุญปลอด

ช่วงเวลานี้เราจะเห็นดาวเคราะห์สว่างสามดวงอยู่บนท้องฟ้าในเวลาเช้ามืด ดาวพุธกับดาวศุกร์อยู่ในกลุ่มดาวปลาทางทิศตะวันออก ขณะที่ดาวเสาร์อยู่บริเวณเส้นคั่นระหว่างกลุ่มดาวคนยิงธนูกับคนแบกงูทางทิศตะวันตกเฉียงใต้

การจำแนกดาวเคราะห์ในระบบสุริยะตามวงโคจรอาจแบ่งได้เป็น 2 แบบ แบบหนึ่งคือใช้วงโคจรของโลกเป็นจุดอ้างอิง ดาวเคราะห์ที่มีวงโคจรอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าโลกจัดเป็นดาวเคราะห์วงใน (Inferior planet) ดาวเคราะห์ที่มีวงโคจรอยู่ไกลดวงอาทิตย์มากกว่าโลกจัดเป็นดาวเคราะห์วงนอก (Superior planet) ดาวเคราะห์วงในจึงประกอบด้วยดาวพุธกับดาวศุกร์ ส่วนดาวเคราะห์วงนอก ได้แก่ ดาวอังคาร ดาวพฤหัสบดี ดาวเสาร์ ดาวยูเรนัส และดาวเนปจูน

การจำแนกอีกแบบหนึ่งคือใช้แถบดาวเคราะห์น้อยซึ่งอยู่ระหว่างดาวอังคารกับดาวพฤหัสบดีเป็นจุดอ้างอิง ดาวเคราะห์ที่มีวงโคจรอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าแถบดาวเคราะห์น้อยจัดเป็นดาวเคราะห์ชั้นใน (Inner planet) ดาวเคราะห์ที่มีวงโคจรอยู่ไกลดวงอาทิตย์มากกว่าแถบดาวเคราะห์น้อยจัดเป็นดาวเคราะห์ชั้นนอก (Outer planet) ดาวเคราะห์ชั้นในจึงประกอบด้วยดาวพุธ ดาวศุกร์ โลก และดาวอังคาร ส่วนดาวเคราะห์ชั้นนอก ได้แก่ ดาวพฤหัสบดี ดาวเสาร์ ดาวยูเรนัส และดาวเนปจูน ดาวพุธและดาวศุกร์ ซึ่งเป็นดาวเคราะห์วงในมีมุมห่างจากดวงอาทิตย์ที่จำกัด ช่วงสัปดาห์นี้ถึงสัปดาห์หน้าถือได้ว่าเป็นช่วงที่สังเกตดาวพุธได้ดีช่วงหนึ่งของปี 2560 เนื่องจากดาวพุธจะทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มาก ส่วนดาวศุกร์ก็กำลังจะทำมุมห่างดวงอาทิตย์ที่สุดในต้นเดือน มิ.ย. 2560

เมื่อสังเกตจากโลก สัปดาห์นี้ดาวพุธทำมุมห่างดวงอาทิตย์ที่สุดในวันที่ 18 พ.ค. 2560 ซึ่งเกิดขึ้นหลังจากวันที่ดาวพุธผ่านจุดไกลดวงอาทิตย์ที่สุดบนวงโคจรมา 12 วัน (วันที่ 6 พ.ค. 2560) ดาวพุธจึงยังอยู่ไม่ห่างจากจุดดังกล่าวมากนัก ทำให้วันที่ 18 พ.ค. ดาวพุธจะมีมุมห่างจากดวงอาทิตย์เป็นมุม 26 องศา ซึ่งเกือบเป็นค่ามากที่สุดของปีนี้

ดาวศุกร์ซึ่งเป็นดาวเคราะห์วงในอีกดวงหนึ่งก็ปรากฏบนท้องฟ้าในเวลาเดียวกับดาวพุธ ดาวศุกร์กำลังทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากขึ้นทุกวัน ห่างที่สุดในวันที่ 3 มิ.ย. 2560 หรืออีกไม่กี่สัปดาห์ข้างหน้าด้วยมุมห่าง 46 องศา หากไม่มีเมฆของต้นฤดูฝนมารบกวนมากนัก ช่วงวันที่เหลือของเดือน พ.ค.นี้ เราจะมีโอกาสเห็นดาวเคราะห์วงในทั้งสองดวงได้พร้อมกัน โดยดาวศุกร์ขึ้นเหนือขอบฟ้าก่อนดาวพุธ เมื่อท้องฟ้าสว่างขึ้นจนเริ่มเห็นขอบฟ้าในเวลาประมาณตี 5 ดาวศุกร์จะอยู่สูงที่มุมเงย 25 องศา ขณะที่ดาวพุธอยู่ที่มุมเงยไม่เกิน 10 องศา

สัปดาห์นี้ทั้งดาวพุธและดาวศุกร์ยังคงอยู่ในกลุ่มดาวปลา การแบ่งเขตกลุ่มดาวสากลกำหนดให้กลุ่มดาวปลามีขนาดค่อนข้างใหญ่ กินพื้นที่ประมาณ 40 องศา ตามแนวเส้นสุริยวิถี ดาวศุกร์อยู่บริเวณกลางๆ ของกลุ่มดาวปลา ขณะที่ดาวพุธอยู่ค่อนไปทางกลุ่มดาวแกะ ปลายสัปดาห์นี้ดาวพุธจะเคลื่อนเข้าไปในเขตของกลุ่มดาวซีตัสซึ่งอยู่ติดกับกลุ่มดาวปลา ก่อนเข้าสู่กลุ่มดาวแกะในสัปดาห์หน้า

การเป็นดาวเคราะห์วงในทำให้เรามีโอกาสเห็นดาวพุธและดาวศุกร์สว่างไม่เต็มดวง บางขณะเห็นเป็นเสี้ยวคล้ายดวงจันทร์ เสี้ยวดาวศุกร์สังเกตได้ง่ายกว่าเพราะดาวศุกร์มีขนาดใหญ่และสามารถเข้าใกล้โลกได้มากกว่าดาวพุธ สัปดาห์นี้ทั้งดาวพุธและดาวศุกร์ปรากฏเป็นเสี้ยว สามารถสังเกตเห็นได้ด้วยกล้องโทรทรรศน์กำลังขยายสูง

ตำแหน่งดาวพุธและดาวศุกร์ในเช้ามืดวันที่ 18 พ.ค. 2560 - ภาพ : Stellarium

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (14-21 พ.ค.)

หลังดวงอาทิตย์ตกราวครึ่งชั่วโมง หากท้องฟ้าเปิด มองไปทางทิศตะวันออกจะเห็นดาวสว่างดวงหนึ่งอยู่สูงบนท้องฟ้า นั่นคือดาวพฤหัสบดี เป็นดาวเคราะห์สว่างที่สุดที่เห็นได้ด้วยตาเปล่าบนท้องฟ้าเวลาหัวค่ำในขณะนี้ ดาวพฤหัสบดีอยู่ในกลุ่มดาวหญิงสาว เมื่อเวลาผ่านไป ดาวพฤหัสบดีจะเคลื่อนสูงขึ้น ผ่านจุดสูงสุดบนท้องฟ้าในเวลา 3 ทุ่มครึ่ง แล้วเคลื่อนต่ำลงไปทางทิศตะวันตก หายลับไปเมื่อตกลับขอบฟ้าในเวลาตี 3 ครึ่ง

ดาวอังคารอยู่ในกลุ่มดาววัวทางทิศตะวันตก ตรงข้ามกับดาวอังคาร ดาวอังคารมีความสว่างน้อยกว่าดาวพฤหัสบดี และอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้ามากกว่า มีเวลาสังเกตดาวอังคารได้น้อยลงเนื่องจากเข้าใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้น สัปดาห์นี้ดาวอังคารตกลับขอบฟ้าในเวลา 2 ทุ่ม

ดาวเสาร์ออกจากกลุ่มดาวคนยิงธนู เข้าสู่กลุ่มดาวคนแบกงู เริ่มเห็นได้ตั้งแต่เวลาประมาณ 3 ทุ่ม เหนือขอบฟ้าทิศตะวันออก ค่อนไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ จากนั้นเคลื่อนสูงขึ้น ถึงจุดสูงสุดบนท้องฟ้าด้านทิศใต้ในเวลาตี 2 ครึ่ง แล้วเคลื่อนต่ำลงไปอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ในเวลาเช้ามืด

ดาวศุกร์อยู่ในกลุ่มดาวปลา ขึ้นเหนือขอบฟ้าทิศตะวันออกตั้งแต่เวลาประมาณตี 3 ครึ่ง จากนั้นเคลื่อนสูงขึ้นเรื่อยๆ จนมีมุมเงยประมาณ 30 องศา ในเวลาตี 5 ครึ่ง

ดาวพุธอยู่บนท้องฟ้าเวลาเช้ามืดเช่นเดียวกับดาวศุกร์ แต่ขึ้นช้ากว่าและอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้ามากกว่า ดาวพุธขึ้นเหนือขอบฟ้าราวตี 4 ครึ่ง แต่ต้องรออีกราวครึ่งชั่วโมง เพื่อให้ดาวพุธเคลื่อนสูงห่างจากขอบฟ้าจึงสังเกตได้ดี วันที่ 18 พ.ค. ดาวพุธทำมุมห่างดวงอาทิตย์ที่สุด ช่วงนี้เราจึงมีโอกาสสังเกตดาวพุธได้ดีหากไม่มีเมฆฝนรบกวน

สัปดาห์นี้เป็นข้างแรม มองเห็นดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าเวลาเช้ามืดของทุกวัน วันที่ 19 พ.ค. ดวงจันทร์ทำมุมฉากกับดวงอาทิตย์ จึงเห็นดวงจันทร์สว่างครึ่งดวงอยู่สูงบนท้องฟ้าด้านทิศใต้ในเวลาเช้ามืด