แมลงกับเรื่องแคลงใจ

โดย...รักฉัตร เวทีวุฒาจารย์ สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.)

ถ้าสังเกตดูรอบตัว เรามักเห็นแมลงอยู่เสมอ เพราะแมลงเป็นสัตว์ที่สามารถปรับตัวเองให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมได้ดี พวกมันจึงอาศัยอยู่ได้แทบทุกแห่งในโลกนี้ และการที่เรามีโอกาสได้พบเจอแมลงบ่อยๆ นั้น ก็อาจจะทำให้เราเข้าใจไปเองว่า รู้จักแมลงดี แต่ในความเป็นจริงแล้ว เชื่อว่ายังมีอีกหลายเรื่องของแมลงที่คลางแคลงอยู่ในใจพวกเรา ลองไปดูตัวอย่างกันดีกว่า

รูปร่างหน้าตาแบบไหนถึงจะเรียกว่า “แมลง”

ลักษณะเด่นๆ ที่แยกแมลงออกจากสิ่งมีชีวิตอื่นคือ ไม่มีกระดูกสันหลัง ลำตัวมีเปลือกแข็งหุ้ม แบ่งออกเป็น 3 ส่วนชัดเจน คือ ส่วนหัว ส่วนอก ส่วนท้อง จะมีปีกหรือไม่มีก็ได้ แต่ต้องมี 6 ขา

นักวิทยาศาสตร์เชื่อว่า แมลงอาศัยอยู่บนโลกนี้มายาวนานกว่า 400 ล้านปีแล้ว พบอยู่ทั้งบนบก ในน้ำ และใต้ดิน โดยแมลงน้ำส่วนใหญ่ใช้ชีวิตในน้ำเฉพาะช่วงวัยอ่อนและขึ้นไปใช้ชีวิตบนบกเพื่อผสมพันธุ์เมื่อโตเต็มวัย อย่างเช่น แมลงปอ ด้วยความที่แมลงปรับตัวเก่ง เราจึงพบแมลงอยู่ทั่วทุกซอกมุมของโลก ปัจจุบันยังไม่มีใครทราบจำนวนชนิดที่แน่นอนของแมลง แต่นักวิทยาศาสตร์ก็ประมาณกันว่า ในโลกนี้มีแมลงมากกว่า 5 ล้านชนิด แล้วในแต่ละปีก็มีการค้นพบแมลงชนิดใหม่ของโลกอยู่เรื่อยๆ

ต้องเป็นหนอนก่อนจะโตไปเป็นแมลงจริงหรือ

ไม่จำเป็นที่แมลงทุกชนิดต้องผ่านการเป็นหนอนมาก่อน เราแบ่งวงจรชีวิตของแมลงเป็น 2 แบบ พวกแรกมีขั้นตอนการเจริญเติบโต 4 ระยะคือ เปลี่ยนจากไข่ เป็นหนอน เป็นรังดักแด้ แล้วออกมาเป็นตัวเต็มวัย เช่น มด แมลงวัน ยุง ผีเสื้อ อีกพวกหนึ่งมีขั้นตอนการเจริญเติบโต 3 ระยะ ไม่สร้างรังดักแด้ จะมีวงจรชีวิตเริ่มจากไข่ ฟักมาเป็นตัวอ่อน แล้วค่อยลอกคราบเป็นตัวเต็มวัย เช่น ชีปะขาว มวนน้ำ แมลงปอ แมลงปอเข็ม ซึ่งแมลงแต่ละชนิดก็ใช้เวลาในแต่ละระยะแตกต่างกันไป

ทำไมแมลงวันถึงรู้ตัวไวนัก ยังไม่ทันทำอะไร ก็บินหนีไปได้ทุกที

เราจะเห็นว่าแมลงส่วนใหญ่มีขนาดตาที่ค่อนข้างโตๆ เมื่อเทียบกับขนาดหัวของพวกมัน ตาโปนๆ โตๆ ของแมลงนี้ คือ ตารวม (Compound Eye) ที่ประกอบด้วยเลนส์รับภาพที่เรียกว่า Ommatidia จำนวนมากเรียงต่อๆ กันคล้ายกระเบื้องโมเสก เลนส์เหล่านี้ทำหน้าที่เกี่ยวกับการรับภาพ แมลงจึงเห็นภาพได้เกือบรอบตัวและจับภาพเคลื่อนไหวได้ดี ที่แมลงวันหนีเราได้อย่างไวนั้นก็เป็นเพราะตาของพวกมันมีจำนวนเลนส์รับภาพนี้ถึง 4,000 อัน นอกจากตารวมยังมีตาอีกประเภทคือ ตาเดี่ยว (Simple Eye หรือ Ocellus) ทำหน้าที่รับรู้เกี่ยวกับความเข้มแสง แมลงบางชนิด เช่น แมลงปอ มีตาทั้งสองประเภท โดยมีตาเดี่ยวสามตาอยู่ตรงกลางระหว่างตารวม

จริงหรือไม่ ไข่มดแดงไม่ใช่ “ไข่”

มดแดงเป็นหนึ่งในแมลงกินได้ ที่นิยมนำมาทำอาหารได้สารพัด ไม่ว่าจะยำ ลาบ ก้อย น้ำพริก หรือแกง ที่สำคัญคือ เรานำมดแดงมาปรุงอาหารได้ตั้งแต่ยังเป็นมดตัวอ่อน เป็นดักแด้ หรือเป็นมดตัวเต็มวัยแล้ว โดยไข่มดแดงที่เรานิยมกินกันนั้น ไม่ใช่ “ไข่” แต่เป็น “ตัวอ่อน” ของมดแดงนั่นเอง ด้วยความที่ไข่มดแดงมีรสชาติอร่อยและให้คุณค่าทางโภชนาการคือ มีโปรตีนสูงเทียบเท่ากับนมวัว ไข่ หรือถั่ว ทำให้ไข่มดแดง รวมถึงดักแด้และแม่เป้ง ซึ่งเป็นมดแดงตัวเต็มวัยเป็นที่ต้องการของตลาดอย่างมาก ปัจจุบันเกษตรกรหลายรายได้หันมาเลี้ยงมดแดงเพื่อเก็บไข่มดแดง (ตัวอ่อน) ดักแด้ และแม่เป้งขายให้กับพ่อค้า แม่ค้า หรือเจ้าของร้านอาหาร ซึ่งขายได้ราคาสูงถึงกิโลกรัมละ 200-400 บาท

แมลงถือเป็นสัตว์ป่าคุ้มครองด้วยหรือ

แมลงหลายชนิดมีสีสันสวยงาม แปลกตา เป็นที่ชื่นชอบของนักสะสม จึงมีการล่าจับแมลงสวยงามเพื่อนำมาขายกัน จนแมลงเหล่านั้นเหลือน้อยและใกล้จะสูญพันธุ์ โดยแมลงที่ถูกคุกคามมากที่สุดก็หนีไม่พ้นแมลงที่มีลวดลายสีสันสวยงามอย่างผีเสื้อ และแมลงที่มีหุ่นเท่กำยำอย่างด้วง ถ้าดูจากรายชื่อแมลง 20 ชนิด ในบัญชีรายชื่อสัตว์ป่าคุ้มครองนั้น จะเห็นว่าเป็นผีเสื้อถึง 16 ชนิด (ผีเสื้อไกเซอร์อิมพีเรียล ผีเสื้อถุงทองปักษ์ใต้ ผีเสื้อถุงทองป่าสูง ผีเสื้อนางพญากอดเฟรย์ ผีเสื้อนางพญาเขมร ผีเสื้อนางพญาพม่า ผีเสื้อนางพญาเมืองเหนือ ผีเสื้อภูฐาน ผีเสื้อรักแร้ขาว ผีเสื้อหางดาบตาลไหม้ ผีเสื้อหางดาบปีกโค้ง ผีเสื้อหางติ่งสะพายเขียว ผีเสื้อหางยาวตาเคียวปีกลายตรง ผีเสื้อหางยาวตาเคียวปีกลายหยัก ผีเสื้อหางยาวสี่ตาปีกลายตรง ผีเสื้อหางยาวสี่ตาปีกลายหยัก) และด้วง 4 ชนิด (ด้วงกว่างดาว ด้วงคีมยีราฟ ด้วงดินขอบทองแดง ด้วงดินปีกแผ่น) แน่นอนว่า ผู้ที่ล่า ค้า หรือครอบครองแมลงคุ้มครอง รวมถึงซากของแมลงคุ้มครองเหล่านี้ โดยไม่ได้รับอนุญาตก็จะต้องได้รับโทษตามกฎหมายเทียบเท่ากับการครอบครองสัตว์อื่นๆ ในที่มีรายชื่ออยู่ในบัญชีสัตว์ป่าคุ้มครองเช่นกัน