สามเหลี่ยมเชยื่อนภูเขา

1.หน้าต่างแห่งโอกาสปฏิรูปประเทศไทย ตามปกติหน้าต่างแห่งโอกาสที่จะทำหรือเกิดเรื่องดีๆ จะปิดตาย บ้านเมืองจะติดอยู่ในหลุมดำแห่งวิกฤตการณ์ ไม่มีทางออก นานๆ หน้าต่างแห่งโอกาสจะเปิดขึ้นสักครั้งหนึ่ง แต่ถ้าผู้คนในสังคมไม่สังเกตเห็นและใช้โอกาส หน้าต่างนั้นก็จะกลับปิดใหม่ บ้านเมืองก็จะอยู่ในหลุมดำแห่งวิกฤตการณ์ ไม่มีทางออกอีกต่อไป

ขณะนี้หน้าต่างแห่งโอกาสอาจกำลังแง้มเปิด

ผมจะอธิบายให้เห็นดังต่อไปนี้

(1) เมื่อเด็กๆ ผมอยู่บ้านนอก ผมเคยดูควายขวิดกัน มันขวิดกันทั้งวัน ใครจะห้ามก็ไม่สำเร็จ แต่ในที่สุดมันเหนื่อยและเบื่อก็จะหยุดไปเอง ความขัดแย้งใดๆ ในโลกล้วนเป็นอนิจจัง ต่อให้รุนแรงแค่ไหนก็เป็นอนิจจัง ไม่คงอยู่ตลอดไป ในที่สุดก็จะหมดแรงหรือเบื่อ หรือเกิดปัญญา

ผมคิดว่าสังคมไทยกำลังมาถึงจุดนี้ ที่อยู่ในโหมดของการต่อสู้มานาน ที่รุนแรงถึงกับเสียเลือดเสียเนื้อก็หลายครั้ง รัฐประหารก็หลายครั้ง คนไทยได้เรียนรู้จากทั้งของตัวเองและของประเทศอื่น เช่น อียิปต์ ว่าการต่อสู้รุนแรงรวมถึงการรัฐประหารแก้ปัญหาไม่ได้ แต่จะทำให้เกิดความยุ่งยากตามมา คนไทยรู้แล้วและเบื่อหน่ายกับภพภูมิเดิมๆ อยากจะไปสู่ภพภูมิที่ดีกว่าเดิม

(2) มีเสียงเรียกร้องปฏิรูปประเทศไทยมาจากฝ่ายต่างๆ ระงมขึ้นอย่างไม่เคยปรากฏมาก่อน แม้จะมีข้อแม้ แม้จะมีฟุตโน้ต แต่ก็มีจุดที่ตรงกัน มีกลุ่มประชาสังคมจัดประชุมเรื่องปฏิรูปประเทศไทยอยู่ปีครึ่ง ก่อนหน้าที่คุณอภิสิทธิ์ เวชชาชีวะ นายกรัฐมนตรี จะประกาศเรื่องปฏิรูปประเทศไทยเมื่อปี 2553 แล้วตั้งคณะกรรมการปฏิรูป 2 คณะ ทำงานมา 3 ปี นายกรัฐมนตรียิ่งลักษณ์ ชินวัตร ประกาศตั้งสภาปฏิรูปการเมือง ซึ่งพูดไปพูดมาก็กลายเป็นปฏิรูปประเทศไทย ซึ่งก็ไม่เป็นไร จะพูดคำไหนก็เชื่อมโยงไปถึงอีกคำ ซึ่งก็มีอดีตนายกรัฐมนตรี อดีตประธานรัฐสภา และผู้หลักผู้ใหญ่มาร่วมปรึกษาหารือกันจำนวนมาก

เมื่อเร็วๆ นี้ อ้วนภูมิธรรม เวชยชัย เลขาธิการพรรคเพื่อไทย ก็เขียนเรื่องปฏิรูปประเทศไทยลงมติชน อาจารย์ธิดา ถาวรเศรษฐ์ ประธาน นปช. ซึ่งไปร่วมประชุมเวทีปฏิรูปการเมืองที่ทำเนียบรัฐบาล เมื่อวันอาทิตย์ที่ 25 ส.ค.ที่ผ่านมา ก็ให้สัมภาษณ์ว่า ถ้าจะปฏิรูปการเมืองให้ได้ผลจริง ต้องให้ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างกว้างขวาง ซึ่งเป็นสิ่งที่ถูกต้อง และหลายๆ ท่านก็พูดตรงกันในประเด็นนี้ พธม.นั้นพูดมานานแล้วเรื่องปฏิรูปประเทศไทย

เมื่อเร็วๆ นี้ คุณสนธิ ลิ้มทองกุล ถึงกับเสนอว่า ยินดีร่วมกับ นปช. ถ้าจะปฏิรูปประเทศไทย ได้ยินมาว่ากลุ่มที่กำลังชุมนุมกันอยู่ที่สวนลุมพินี ก็กำลังออกแบบกระบวนการปฏิรูปประเทศไทยอย่างเป็นอิสระ ท่านเป็นผู้ที่เข้าใจลัทธิประชาธิปไตยอย่างลึกซึ้ง เช่นเดียวกับ จำลอง บุญสอง ที่เตือนอยู่เสมอว่าอย่าไปติดกับดักรัฐธรรมนูญ แต่ประชาชนไม่มีอธิปไตยที่แท้จริง ฉะนั้นปฏิรูปการเมืองคราวนี้ไม่ใช่ได้รัฐธรรมนูญมาอีก 1 ฉบับ แต่ต้องสร้างประชาธิปไตยที่แท้จริง

(3) สังคมไทยไม่เคยมีวัตถุประสงค์ร่วมกัน มีแต่วัตถุประสงค์ของบุคคล ของกลุ่ม ของพรรคของพวก ของสถาบัน จึงไม่มีพลัง แต่มีความขัดแย้งและความรุนแรง ถ้าสังคมไทยมีวัตถุประสงค์ร่วมกันได้เมื่อใด ประเทศไทยจะมีพลังเคลื่อนไปสู่อนาคตที่ดี ประเทศไทยมีทรัพยากรประเภทต่างๆ มากมาย เกินพอที่จะสร้างประเทศไทยที่น่าอยู่ เป็นไทเป็นธรรม มีความเหลื่อมล้ำน้อยที่สุด ควรจะใช้หน้าต่างแห่งโอกาสที่เริ่มเผยอขึ้น หล่อเลี้ยงให้คนไทยมีวัตถุประสงค์ร่วมกันในการปฏิรูปประเทศไทย

การที่นายกรัฐมนตรีเปิดประเด็นเรื่องนี้ขึ้นเป็นการดี ต้องเข้าใจความสำคัญของการที่นายกรัฐมนตรีเป็นผู้พูดขึ้น คือ การทำให้เป็นประเด็นทางการเมือง (Political Issue) เมื่อเป็นประเด็นทางการเมืองก็จะมีผู้คนสนใจอย่างกว้างขวาง หยุดไม่ได้ สื่อมวลชนก็จะเข้ามาตรวจสอบ จึงไม่ต้องไปเป็นห่วงว่าจะจริงใจหรือไม่ เพราะอะไรเมื่อกลายเป็นกระบวนการสาธารณะ (Public Process) แล้ว ทุกคนจะเห็นแก่ตัวได้ยาก

ดังที่ฝรั่งก็มีคำพูดว่า “เป็นการยากมากที่จะเห็นแก่ตัวต่อหน้าสาธารณะ” (It is very difficult to be selfish in front of the public) ประเด็นจึงอยู่ที่ช่วยกันทำให้การปฏิรูปประเทศไทยเป็นกระบวนการสาธารณะ ไม่ใช่ไปตั้งคำถามว่านายกฯ จริงใจไหม นายกฯ จะทำได้ไหม นายกฯ ได้ทำให้เป็นประเด็นทางการเมืองขึ้นมาแล้ว ถ้าช่วยกันทำให้เป็นกระบวนการสาธารณะ กระบวนการสาธารณะจะทำให้เกิดพลังของความถูกต้อง

2.“สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา” ปฏิรูปประเทศไทย การเมืองนั้นมีคนรักคนชังเป็นธรรมดา เมื่อรัฐบาลเป็นผู้ริเริ่ม มีคนคัดค้านหรือไม่เห็นด้วย ไม่เข้าร่วมย่อมมีเป็นธรรมดา อย่าไปด่าว่าเขา ต้องใช้สัมมาวาจา ขณะนี้ประเทศไทยต้องการสัมมาวาจาจากทุกฝ่าย เพื่อเปิดกว้างและหล่อเลี้ยงจิตใจไปทำงานเพื่ออนาคตประเทศไทยร่วมกัน

ต่อไปนี้จะเสนอการออกแบบกระบวนการปฏิรูปประเทศไทยให้เป็นกระบวนการสาธารณะ ที่ทุกคนทุกฝ่ายมีส่วนร่วมได้ ไม่ว่าจะชอบหรือไม่ชอบรัฐบาล ขอเพียงชอบประเทศไทยร่วมกันก็ใช้ได้

“สามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขา” หมายถึง เขยื้อนเรื่องยากๆ ได้ ประกอบด้วย

(1) คณะกรรมการปฏิรูปประเทศไทยมีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน ประกอบด้วยบุคคลที่มาประชุมกันเมื่อวันที่ 25 ส.ค. 2556 เป็นส่วนใหญ่ อาจเพิ่มเติมอีกตามความจำเป็น ผู้อาวุโสอาจเป็นคณะหรือสภาที่ปรึกษา

(2) เครือข่ายประชาชนปฏิรูปประเทศไทย เพื่อเปิดโอกาสให้ทุกภาคส่วนมีส่วนร่วม อาจเป็นกลุ่มเครือข่ายตามพื้นที่ ตามกลุ่มอาชีพ ตามประเด็น หรืออะไรอื่น ควรตั้งคณะกรรมการอิสระเครือข่ายประชาชนปฏิรูปประเทศไทย โดยแสวงหาประธานที่เป็นที่ยอมรับและยอมรับเป็น แล้วให้ท่านหาคนที่จะมาเป็นกรรมการเอาเอง คณะกรรมการคณะนี้มีหน้าที่ส่งเสริมการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนในการปฏิรูปประเทศไทย กลุ่มอิสระ กลุ่มไม่เห็นด้วยกับรัฐบาลก็มีส่วนร่วมปฏิรูปประเทศไทยได้ ในส่วนเครือข่ายประชาชนปฏิรูปประเทศไทย

(3) สภาปฏิรูปประเทศไทย หรือจะเรียกสมัชชาปฏิรูปประเทศไทยก็ได้ คือการประชุมของทุกภาคส่วนในการปฏิรูปประเทศไทย เพื่อพิจารณาและรับรองมติในประเด็นนโยบายเรื่องต่างๆ ที่ได้ผ่านการวิเคราะห์ สังเคราะห์มาเป็นอย่างดีแล้ว

มติที่ผ่านสภาปฏิรูปประเทศไทยแล้วส่งให้คณะกรรมการปฏิรูปประเทศไทยที่มีนายกรัฐมนตรีเป็นประธาน (คณะกรรมการตามข้อ 1 ข้างบน) นำไปปฏิบัติ ฝ่ายการเมืองนำเรื่องที่ผ่านมติสภาปฏิรูปไปปฏิบัติจะง่ายขึ้น เพราะได้ผ่านการวิเคราะห์ สังเคราะห์ โดยมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน จนเกิดเป็นฉันทามติ ตามปกติถ้าฝ่ายการเมืองอยากทำอะไรดีๆ ด้วยตนเองจะเป็นการยากมาก เพราะฝ่ายค้านจะค้าน ผู้เสียประโยชน์จะค้าน ผู้ไม่เข้าใจจะค้าน แต่เมื่อเป็นฉันทามติจากสภาปฏิรูปแล้ว ฝ่ายการเมืองนำไปปฏิบัติจะมีผู้ค้านยากมาก

กระบวนการนี้จะทำให้ประเทศไทยทำเรื่องดีๆ แต่ยากได้

สังคมปัจจุบันมีความซับซ้อนและยากจะแก้ไข จนกลไกเก่าๆ เกือบแก้ไขอะไรไม่ได้เลย แม้ในประเทศประชาธิปไตยที่มีวุฒิสภาวะแล้ว เช่น สหรัฐอเมริกา อังกฤษ ฝรั่งเศส ขณะนี้ขาดความเป็นธรรมและมีความเหลื่อมล้ำสุดๆ โจเซฟ สติกลิตซ์ กล่าวว่า การพัฒนาเศรษฐกิจในอเมริกา คนหนึ่งเปอร์เซ็นต์เท่านั้นที่ได้ประโยชน์ คนจนไม่ได้ประโยชน์เลย ใน 3 ทศวรรษที่ผ่าน แต่กลับแย่ลงอีก มีการพูดถึงการปฏิรูปในอเมริกา มีการพูดถึงการปฏิวัติในฝรั่งเศส แต่ก็ไม่รู้จะทำอย่างไร เพราะประเทศก็เป็นประชาธิปไตยแล้ว

กระบวนการสามเหลี่ยมเขยื้อนภูเขาปฏิรูปประเทศไทยที่นำเสนอนี้ จะทำให้คนไทยทุกภาคส่วนเข้ามาร่วมกันปฏิรูปประเทศทุกๆ ด้านไปพร้อมกัน ซึ่งจะเป็นแบบอย่างให้ประเทศที่คิดจะปฏิรูป แต่ไม่รู้จะปฏิรูปอย่างไร