จากเขาดินถึงคลองหก เปิดตำนานสวนสัตว์แห่งประเทศไทย
ข่าวอนุมัติงบประมาณสร้างสวนสัตว์ที่คลองหก จังหวัดปทุมธานี บ่งบอกว่าสวนสัตว์ที่มาแทนเขาดินกำลังริเริ่มในไม่ช้า แต่วันนี้เราจะพามาย้อนความสักหน่อยว่า ในประเทศไทยเกิดสวนสัตว์ขึ้นมาได้อย่างไร และในปัจจุบันสวนสัตว์ของภาครัฐที่เปิดให้เยี่ยมชมมีที่ไหนบ้าง?
Highlights
- ข่าวอนุมัติสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่เริ่มได้รับความสนใจ ภายหลังได้รับการอนุมัติงบประมาณของปี 2566 เป็นระยะเวลา 5 ปี ในเนื้อที่กว่า 300 ไร่ ในพื้นที่คลองหก จังหวัดปทุมธานี
- ถือเป็นสวนสัตว์ที่ถูกสร้างขึ้นมาทดแทนสวนสัตว์ดุสิตที่ปิดตัวไปในวันที่ 1 ตุลาคม 2561 ทำการจัดสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่ทดแทน เพื่อแก้ปัญหาความแออัดและคุณภาพชีวิตของสัตว์ซึ่งถูกพูดถึงมายาวนาน
- สวนสัตว์ดุสิตเดิมไม่ได้ถูกสร้างขึ้นเป็นสวนสัตว์ แต่เป็นสวนพฤกษศาสตร์ที่มีไว้พักผ่อนหย่อนใจในสมัยรัชกาลที่ 5 และถูกนำมาปรับปรุงให้ประชาชนใช้งานจนเป็นสวนสัตว์แบบที่เรารู้จักกันในรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม
- ประเด็นความแออัดของสวนสัตว์ถูกพูดถึงมายาวนานหลายสิบปี นับแต่พ.ศ. 2512 และเป็นสาเหตุในการสร้างสวนสัตว์แห่งอื่นในประเทศตามมา เช่น สวนสัตว์เปิดเขาเขียว สวนสัตว์เชียงใหม่ สวนสัตว์สงขลา เป็นต้น
--------------------
แผนผังโดยคร่าวของสวนสัตว์แห่งใหม่
ถือเป็นข่าวเรียกความสนใจจากสวนสัตว์ขึ้นมาอีกครั้ง จากการอนุมัติสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่อาศัยการผูกพันงบประมาณปี 2566 ของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เป็นจำนวนเงินกว่า 1,109 ล้านบาท บนที่ดินพระราชทานกว่า 300 ไร่ ในพื้นที่คลองหก ตำบลรังสิต จังหวัดปทุมธานี
แผนงานดังกล่าวดำเนินโครงการระยาวระหว่าง 2566-2570 จัดสร้างขึ้นเพื่อเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 10 ด้วยแนวคิดจัดทำเป็นสวนสัตว์ทันสมัยในระดับนานาชาติ เพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ทางธรรมชาติ คอยอนุรักษ์ ศึกษา วิจัย และเพาะพันธุ์สัตว์ รวมถึงเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมอีกด้วย
แน่นอนว่านี่คือสวนสัตว์ที่ถูกสร้างขึ้นทดแทนภายหลังการปิดตัวลงของ สวนสัตว์ดุสิต หรือที่เราเรียกกันคุ้นเคยในชื่อ เขาดิน มาตั้งแต่ 1 ตุลาคม 2561 นับเป็นเรื่องน่ายินดีสำหรับผู้ชื่นชอบธรรมชาติและสัตว์ป่า ที่เราจะมีสวนสัตว์เปิดให้บริการใกล้กรุงเทพฯอีกครั้ง แม้ต้องอดใจรออยู่หลายปีเสียหน่อย
สวนสัตว์ดุสิต
สวนสัตว์ดุสิต เดิมมีชื่อเรียกว่า สวนดุสิต เดิมเป็นสถานที่ซึ่งถูกสร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 จัดสร้างขึ้นพร้อมกับ พระราชวังดุสิต พร้อมมีการสร้างสวนและขุดสระน้ำขึ้นมารอบที่ประทับเพื่อใช้ในการพักผ่อนหย่อนใจ รวมถึงมีรับสั่งให้ขุดสระน้ำใหญ่ คูคลองระบายน้ำ จนถึงถนน แล้วนำดินมาถมเป็นเนินเขา จนเป็นที่มาของชื่อ เขาดินวนา หรือ เขาดิน
ในช่วงแรกสวนแห่งนี้ยังไม่ได้ถูกจัดตั้งเป็นสวนสัตว์แบบที่เรารู้จักกัน แม้เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจแต่ประชาชนทั่วไปใช่จะมีโอกาสเขาไปใช้งาน กระทั่งภายหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 รัฐบาลของจอมพล ป. พิบูลสงคาม ได้กราบบังคมทูลขอสวนดุสิตมาจัดทำเป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจให้ประชาชนในฐานะสวนสาธารณะ
แต่ช่วงเวลาดังกล่าวทางเทศบาลได้ทำการย้ายสัตว์นานาชนิด ตั้งแต่ กวางดาวจากสวนอัมพร สัตว์อีกหลายชนิดจากสวนสราญรมย์ รวมถึงขอให้สำนักพระราชวังส่งช้างหลวงมาให้ประชาชนได้รับชมในวันอาทิตย์ เมื่อขั้นตอนการสร้างและจัดหาสัตว์เข้ามาในพื้นที่เสร็จสิ้น สวนสัตว์แห่งแรกของประเทศไทยจึงเปิดให้บริการในวันแรกเมื่อ 18 มีนาคม 2481
สวนสัตว์ดุสิตจึงได้ถือกำเนิดขึ้นเป็นครั้งแรกในวันนั้น พร้อมเปิดตำนวนสวนสัตว์แห่งแรกในประเทศไทย
เหตุผลที่ต้องย้ายและปิดตัว เมื่อสวนสัตว์แห่งเดิมไม่ตอบโจทย์อีกต่อไป
ต้องเข้าใจก่อนว่าเดิมสวนสัตว์ดุสิตไม่ได้ถูกออกแบบหรือจัดสร้างเพื่อเป็นสวนสัตว์ เดิมมันคือสวนพฤกษศาสตร์ที่ถูกสร้างเพื่อรวบรวมพรรณไม้หายากจากต่างประเทศ ถูกใช้เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของชนชั้นสูง ก่อนเริ่มให้คนทั่วไปเข้าชมได้ในสมัยรัชกาลที่ 7 แล้วจึงเปลี่ยนมาเป็นสวนสัตว์ดุสิตในภายหลัง
นั่นทำให้พื้นที่ของสวนสัตว์ไม่ได้เอื้ออำนวยแก่การให้สัตว์อาศัยอยู่มากนัก จากขนาดพื้นที่คับแคบ สภาพแวดล้อมไม่เหมาะสม มลพิษหลายรูปแบบทั้งจากแสง เสียง ผู้คนจอแจ หรือการถูกพรากมาจากถิ่นเกิดตามธรรมชาติ สิ่งเหล่านี้สร้างผลกระทบร้ายแรงแก่สัตว์ป่ามากมาย เพราะนี่ไม่ใช่สภาพแวดล้อมที่เป็นมิตรกับพวกมันแม้แต่นิดเดียว
นี่เป็นหัวข้อที่ได้รับการพูดคุยถกเพียงมานาน สามารถสังเกตได้จากพฤติกรรมหลายอย่างของสัตว์ที่ถูกเลี้ยง การอาศัยหนาแน่น แออัด ไม่เป็นธรรมชาติ ทำให้สัตว์ป่าไม่สามารถขยายพันธุ์เท่าที่ควรหรือไม่ขยายพันธุ์เลย เป็นเหตุให้เริ่มมีแนวคิดในการจัดตั้งสวนสัตว์แห่งใหม่ขึ้นมา ถูกพูดถึงครั้งแรกในปีพ.ศ. 2516 จนเป็นที่มาของสวนสัตว์เปิดเขาเขียว
การประสบความสำเร็จของสวนสัตว์ ทำให้เกิดการขยายตัวของสวนสัตว์อีกหลายแห่งในทั่วทุกภูมิภาคของประเทศ ทั้งในชลบุรี เชียงใหม่ สงขลา ขอนแก่น อุบลราชธานี จนถึงสุรินทร์ ทั้งหมดถูกจัดสร้างทั้งเพื่อให้ความบันเทิงแก่ผู้เยี่ยมชมและอนุรักษ์พันธุ์สัตว์ป่า เสริมสร้างความรู้แก่เยาวชนจนถึงผู้คนให้มีความเข้าใจเกี่ยวกับธรรมชาติยิ่งขึ้น
หลังยื้อมายาวนานกว่า 80 ปี ในที่สุดสวนสัตว์ดุสิตก็ปิดตัวลงพร้อมสัตว์จำนวนมากถูกย้ายออก ส่วนมากถูกนำไปฝากไว้กับสวนสัตว์แห่งอื่นในประเทศไว้ชั่วคราว ซึ่งโดยมากสภาพแวดล้อมของสวนสัตว์เหล่านั้นล้วนดีกว่ากรุงเทพฯในปัจจุบันที่เต็มไปด้วยมลพิษ รอการจัดสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่ที่ปทุมธานีเสร็จสิ้นจึงค่อยพากลับมาให้เยี่ยมเยียน
และจากข่าวสารล่าสุดเราต่างได้เห็นว่าโอกาสได้สัมผัสจนถึงเยี่ยมชมสัตว์นานาชนิดกำลังจะกลับมาในไม่ช้า
สวนสัตว์ในประเทศไทยมีที่ไหนบ้าง?
อย่างที่เรารู้นอกจากสวนสัตว์ดุสิตที่ปิดตัวแท้จริงประเทศไทยมีส่วนสัตว์อีกหลายแห่ง กระจายตัวไปตามแต่ละภูมิภาค บางแห่งสามารถเดินทางไปท่องเที่ยวได้จากกรุงเทพฯ บ้างก็อยู่ไกลลิบตามหัวเมือง จึงขอพูดถึงเสียหน่อยว่าสวนสัตว์ภายใต้องค์การสวนสัตว์แห่งประเทศไทยมีที่ใดบ้าง
เดิมถูกสร้างขึ้นเพื่อเป็นสถานที่พักฟื้นเพื่อช่วยลดความแออัดภายในสวนสัตว์ดุสิตในปีพ.ศ. 2517 แต่ภายหลังได้รับการปรับปรุงขยายพื้นที่ให้กว้างขวาง จนเปิดให้บริการเต็มรูปแบบในวันที่ 1 มิถุนายน 2521 ได้รับความนิยมกว้างขวางจนทำการขยายพื้นที่จากเดิม 500 ไร่ กลายเป็นกว่า 5,000 ไร่ในปัจจุบัน
เดิมเป็นสวนสัตว์ที่ไม่ได้ก่อตั้งโดยภาครัฐ แต่เกิดขึ้นจากนาย ฮาโรลด์ เมสัน ยัง มิชชั่นนารีชาวอเมริกันที่เข้ามาเปิดสวนสัตว์ในปีพ.ศ. 2495 คาดว่าจัดตั้งขึ้นเพื่ออนุรักษ์และศึกษาวิจัยสัตว์ชนิดต่างๆ จนได้รับอนุมัติพื้นที่แถบดอยสุเทพราว 60 ไร่ ให้เป็นที่ตั้งสวนสัตว์ เปิดให้เข้าชมตั้งแต่วันที่ 6 เมษายน 2500 เป็นต้นมา
ภายหลังการถึงอนิจกรรมของนายฮาโรลด์ จึงได้มีการโอนสวนสัตว์เข้าสังกัดองค์การสวนสัตว์แห่งประเทศไทยในที่สุด
ถือเป็นสวนสัตว์ที่ช่วงเวลาในการสร้างไม่สวยหรูเสียเท่าไหร่ ด้วยช่วงเวลาจัดสร้างคาบเกี่ยวปัญหาทางการเมืองในพ.ศ. 2531 จึงต้องใช้เวลานับสิบปีกว่าจะสร้างให้แล้วเสร็จ นับเป็นสวนสัตว์แห่งแรกของภาคใต้ที่กว่าจะเปิดให้บริการก็วันที่ 18 กันยายน 2541 เลยทีเดียว
ได้รับการจัดตั้งในตามมติคณะรัฐมนตรีตั้งแต่วันที่ 23 พฤษภาคม 2532 จนเสร็จสิ้นเมื่อวันที่ 14 ธันวาคม 2539 ถูกจัดให้เป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องสัตว์ป่ารวมถึงสถานที่พักผ่อนเชิงนิเวศ มีจุดเด่นเด้านการจัดพื้นที่ให้ใกล้เคียงกับทุ่งหญ้าสะวันนา และนิยมมนำสัตว์ป่าจากทวีปแอฟริกามาจัดแสดงหลายชนิด
ได้รับอนุมัติจัดสร้างในวันที่ 21 สิงหาคม 2540 จัดสร้างขึ้นในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ด้วยแนวคิด Jungle Park เป็นสวนสัตว์ที่มีแนวคิดด้านปรับปรุงการเลี้ยงดูและอนุรักษ์ให้ใกล้เคียงธรรมชาติมากที่สุด เพื่อให้สัตว์ป่าสามารถอยู่ในสภาพแวดล้อมที่คุ้นเคยซึ่งเป็นมิตรกับสัตว์มากกว่า อีกทั้งช่วยให้คนเข้าใจธรรมชาติของสัตว์ยิ่งขึ้น
รู้จักในอีกชื่อคือ สวนสัตว์เขาสวนกวาง จัดสร้างในวันที่ 27 เมษายน 2552 เพื่อเป็นพื้นที่อนุรักษ์สัตว์ป่าหายาก มีการจัดตั้งศูนย์วิจัยเพาะเลี้ยง รวมถึงเปิดให้ท่องเที่ยวแบบเป็นมิตรกับธรรมชาติ เน้นกิจกรรมส่งเสริมการอนุรักษ์ธรรมชาติ รวมถึงเป็นแหล่งรวบรวมสัตว์ป่าของขอนแก่นและจังหวัดใกล้เคียงอีกด้วย
จัดตั้งขึ้นในจังหวัดสุรินทร์ มีจุดประสงค์หลักคือการช่วยเหลือช้างเร่ร่อนที่อยู่ภายในเมืองกลับคืนถิ่น เพื่อแก้ปัญหาช้างเร่ร่อนจากควาญที่นำช้างไปหากินภายในเมือง จึงนำตัวช้างจำนวน 200 เชือกเข้ามาดูแล โดยมีการบริหารจัดการด้านการท่องเที่ยวและสินค้าแปรรูปจากช้างเป็นจำนวนมาก
ข่าวการกลับมาของสวนสัตว์ถือเป็นเรื่องน่ายินดีของคนชื่นชอบสวนสัตว์และรักในธรรมชาติ ถึงต้องใช้เวลาอีกหลายปีการจัดสร้างจึงแล้วเสร็จ แม้หลายคนยังคงอาลัยกับสวนสัตว์ดุสิตไม่เสื่อมคลาย แต่ผู้คนต่างเข้าใจความจำเป็นรวมถึงได้แต่คาดหวังในอนาคตว่า สวนสัตว์แห่งใหม่ที่จะเปิดขึ้นจะน่าตื่นตาตื่นใจเพียงไร
--------------------
ที่มา
- https://www.thansettakij.com/general-news/509842
- https://www.gqthailand.com/views/article/dusit-zoo-closed-for-good
- https://mgronline.com/politics/detail/9600000121725
- https://hilight.kapook.com/view/176301
- https://thematter.co/thinkers/dusit-zoo/40695
- https://www.zoothailand.org/ewt_news.php?nid=245
- https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/50938/-timhis-tim-ani-
- https://ngthai.com/animals/6032/79-year-of-dusit-zoo/