Climate Change: สรุป 10 ปัญหาสิ่งแวดล้อมสำคัญโลกปี 2024 แก้เร่งด่วน!
1. การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและภาวะโลกร้อน (Climate Change & Global Warming)
ปี 2024 เป็นปีที่โลกเผชิญกับความเปลี่ยนแปลงทางสภาพภูมิอากาศอย่างรุนแรงที่สุด องค์การอุตุนิยมวิทยาโลก (WMO) รายงานว่าเดือนกรกฎาคมปีนี้ เป็นเดือนที่อากาศร้อนที่สุดในประวัติศาสตร์ โดยอุณหภูมิเฉลี่ยโลกสูงกว่าช่วงก่อนยุคอุตสาหกรรมถึง 1.2°C ตัวอย่างผลกระทบในด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศที่สร้างผลกระทบโดยตรงต่อประชาชน เช่น เหตุการณ์ไฟป่าในแคนาดาเพียงปีเดียวได้เผาทำลายพื้นที่กว่า 18 ล้านเฮกตาร์ (เทียบเท่ากับพื้นที่ของประเทศซีเรีย) และทำให้ประชาชนหลายแสนคนต้องอพยพ น้ำท่วมในลิเบียที่เกิดจากพายุพัดเข้าชายฝั่งได้คร่าชีวิตผู้คนกว่า 4,000 ราย และสร้างความเสียหายทางเศรษฐกิจกว่า $400 พันล้านดอลลาร์สหรัฐตัวอย่างเหล่านี้แสดงให้เห็นว่าภาวะโลกร้อนไม่ได้เป็นเพียงปัญหาสิ่งแวดล้อม แต่ยังเป็นวิกฤตเศรษฐกิจและสังคมอีกด้วย
2. การบริหารจัดการสิ่งแวดล้อมที่ไม่มีประสิทธิภาพ (Poor Climate Governance)
ปี 2024 เป็นปีที่การเจรจาระหว่างประเทศเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมยังคงล้มเหลว การประชุม COP29 ล่าสุดที่ผ่านมา ไม่สามารถบรรลุข้อตกลงสำคัญ เช่น การลดการปล่อยก๊าซมีเทนและการจัดตั้งกองทุนสำหรับช่วยเหลือประเทศกำลังพัฒนา ในปีนี้ เงินอุดหนุนเชื้อเพลิงฟอสซิลทั่วโลกเพิ่มสูงขึ้นเป็น 1.4 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งขัดขวางเป้าหมายในการลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกอย่างมาก ประเทศกำลังพัฒนาซึ่งได้รับผลกระทบจากภัยพิบัติจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศคิดเป็นสัดส่วน 80% ของความเสียหายทั้งหมด แต่ได้รับการสนับสนุนทางการเงินเพียงเล็กน้อย เหตุผลเหล่านี้ทำให้การบรรลุข้อตกลงด้านสภาวะโลกร้อนยิ่งซับซ้อน และเป็นไปได้ยากมากขึ้น
3. การพึ่งพาเชื้อเพลิงฟอสซิล (Reliance on Fossil Fuel)
แม้ว่าจะมีการลงทุนในพลังงานหมุนเวียนเพิ่มขึ้น แต่เชื้อเพลิงฟอสซิล เช่น ถ่านหิน น้ำมัน และก๊าซธรรมชาติ ยังคงสัดส่วนเป็น 75% ของพลังงานที่ใช้ทั่วโลก การปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO₂) จากการใช้พลังงานในปี 2024 มีปริมาณสูงถึง 40.5 พันล้านเมตริกตัน โดยในเอเชียเพียงภูมิภาคเดียว มีการใช้ถ่านหินเพิ่มขึ้นกว่า 15% เพื่อรองรับการเติบโตทางเศรษฐกิจในประเทศกำลังพัฒนา ในขณะเดียวกัน พลังงานหมุนเวียนคิดเป็นเพียง 29% ของกำลังการผลิตไฟฟ้าทั้งหมด ซึ่งต่ำกว่าระดับที่จำเป็นสำหรับการจำกัดอุณหภูมิโลกให้ไม่เกิน 1.5°C ตามเป้าหมายของข้อตกลงปารีส (Paris Agreement)
4. ปัญหามลพิษพลาสติก (Plastic Pollution)
ปริมาณพลาสติกที่ปนเปื้อนลงสู่มหาสมุทรในปีนี้สูงถึง 14 ล้านตัน ขยะพลาสติกเหล่านี้ไม่ได้เพียงสร้างความเสียหายต่อระบบนิเวศทางทะเล แต่ยังส่งผลกระทบต่อมนุษย์ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ไมโครพลาสติกถูกตรวจพบใน 80% ของตัวอย่างน้ำประปาทั่วโลก และในปี 2024 พบไมโครพลาสติกในอากาศที่มนุษย์หายใจถึง 70% ของเมืองใหญ่ทั่วโลก ทำให้เกิดโรคทางเดินหายใจและเพิ่มความเสี่ยงต่อโรคมะเร็ง
นอกจากนั้น ไมโครพลาสติกถูกตรวจพบในน้ำทะเลกว่า 90% ของตัวอย่างที่เก็บมา และในตัวอย่างอาหารทะเลกว่า 90% ซึ่งส่งผลกระทบต่อห่วงโซ่อาหารทางทะเล ปลาทะเลที่บริโภคเข้าไปมีการปนเปื้อนไมโครพลาสติกเพิ่มขึ้นกว่า 50% ในช่วงทศวรรษที่ผ่านมา อย่างไรก็ตาม การรีไซเคิลขยะพลาสติกยังคงอยู่ในระดับต่ำมาก โดยในปี 2024 มีเพียง 9% ของขยะพลาสติกทั่วโลก ที่ถูกนำมารีไซเคิล หนึ่งในปัญหาหลักเกิดจากการใช้พลาสติกแบบใช้ครั้งเดียว (Single-Use Plastics) ที่มีการบริโภคที่สูงขึ้นมากหลังจากช่วงโควิด ซึ่งต้องอาศัยการบริหารจัดการขยะพลาสติกอย่างเป็นระบบ
5. การขุดแร่โคบอลต์และลิเธียมสำหรับแบตเตอรี่รถยนต์ไฟฟ้า (Cobalt/Lithium Mining)
แร่โคบอลต์ได้กลายมาเป็นส่วนประกอบหลักที่สำคัญของการผลิตแบตเตอรี่รถยนต์ไฟฟ้า ความต้องการรถยนต์ไฟฟ้าที่เพิ่มขึ้น (ยอดขายทั่วโลกในปี 2024 สูงกว่า 12 ล้านคัน) ทำให้เกิดความต้องการแร่โคบอลต์และลิเธียมสูงขึ้นอย่างมากในหลายประเทศทั่วโลกที่เดินหน้าลดการพึ่งพาพลังงานเชื้อเพลิง หนึ่งในผู้ผลิตโคบอลต์ใหญ่ที่สุดในโลกอย่างประเทศสาธารณรัฐประชาธิปไตยคองโก ซึ่งผลิตโคบอลต์มากกว่า 70% ของโลก กำลังเผชิญกับการทำเหมืองที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม น้ำในพื้นที่เหมืองมีการปนเปื้อนโลหะหนักในระดับที่สูงกว่าค่ามาตรฐาน 30 เท่า และมีเพียง 5% ของแบตเตอรี่ลิเธียมไอออน เท่านั้นที่ถูกนำมารีไซเคิล
6. อุตสาหกรรมแฟชั่นรวดเร็วและขยะสิ่งทอ (Fast Fashion & Textile Waste)
อุตสาหกรรมแฟชั่นรวดเร็ว (Fast Fashion) สร้างขยะสิ่งทอ (Textile Waste) มากกว่า 92 ล้านตันต่อปีและในปี 2024 ปริมาณขยะได้เพิ่มขึ้นอีก 8% ของการบริโภคทั้งหมด โดยการผลิตเสื้อผ้าและสิ่งทอคิดเป็น 10% ของการปล่อยก๊าซเรือนกระจกทั้งหมดทั่วโลก ซึ่งเทียบเท่ากับการปล่อยก๊าซเรือนกระจกของประเทศฝรั่งเศส เยอรมนี และสหราชอาณาจักรรวมกัน นอกจากนั้น การผลิตกางเกงยีนส์เพียง 1 ตัว ต้องใช้น้ำมากถึง 7,500 ลิตร (เทียบเท่ากับการดื่มน้ำของบุคคลในระยะเวลา 7 ปี) แต่มีเพียง 13% ของขยะสิ่งทอทั่วโลกที่ถูกนำไปรีไซเคิล โลกจึงต้องหาความสมดุลระหว่างการบริโภคและการรีไซเคิลผลิตภัณฑ์เสื้อผ้าสิ่งทอ เพื่อลดปริมาณขยะที่สร้างขึ้นต่อปี
7. การขาดแคลนน้ำ (Water Scarcity)
ในปี 2024 ขาดแคลนน้ำส่งผลกระทบต่อประชากรกว่า 2.4 พันล้านคน โดยเฉพาะในภูมิภาคแอฟริกาและเอเชียใต้ ภาคการเกษตรที่ใช้ปริมาณน้ำกว่า 70% ของปริมาณน้ำจืดทั้งหมด เป็นปัจจัยหลักที่ทำให้เกิดปัญหานี้ เมืองใหญ่อย่างเคปทาวน์ในประเทศแอฟริกาใต้ต้องเผชิญกับความเสี่ยง “Day Zero” ซึ่งเป็นจุดที่น้ำในอ่างเก็บน้ำลดลงจนไม่เพียงพอต่อการใช้งานอุปโภคบริโภค
มีการประมาณการว่า ประชากรทั่วโลก 1.1 พันล้านคน ไม่สามารถเข้าถึงแหล่งน้ำสะอาด และอีก 2.7 พันล้านคนขาดแคลนน้ำสะอาดอย่างน้อย 1 เดือนในหนึ่งปี ทั้งนี้ ในปี 2025 มีการคาดการณ์ว่า 2ใน 3 ของประชากรทั่วโลกอาจต้องเผชิญปัญหาขาดแคลนน้ำสะอาด
8. การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ (Biodiversity Loss)
ในทุกๆ 1 ชั่วโมง ป่าไม้ที่มีพื้นที่ขนาดเทียบเท่าสนามฟุตบอลกว่า 300 สนามได้ถูกทำลาย หากเรายังปล่อยให้เกิดเหตุการณ์แบบนี้ไปเรื่อยๆ ภายในปี 2030 โลกเราอาจเหลือพื้นที่ป่าไม้เพียง 10%เท่านั้น โดยสาเหตุหลักของการตัดไม้ทำลายป่า คือ เพื่อวัตถุประสงค์ทางการเกษตร และการขยายเขตที่อยู่อาศัยของมนุษย์
การตัดไม้ทำลายป่าและการทำลายถิ่นที่อยู่อาศัยทำให้สัตว์และพืชกว่า 1 ล้านชนิด อยู่ในความเสี่ยงของการสูญพันธุ์ ในปี 2024 พื้นที่ป่าในอเมซอนลดลง 14% โดยถูกทำลายไปกว่า 40,000 ตารางกิโลเมตร (เทียบเท่ากับขนาดของประเทศสวิตเซอร์แลนด์) แนวปะการัง ซึ่งเป็นที่อยู่อาศัยของสิ่งมีชีวิตทางทะเลกว่า 25% ก็เผชิญกับปัญหาการฟอกขาวอย่างรุนแรง
9. การเพิ่มความเป็นกรดของมหาสมุทร (Ocean Acidification)
การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิโลกเป็นสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดการเพิ่มความเป็นกรดของน้ำในมหาสมุทร มหาสมุทรดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์กว่า 25% ของการปล่อยทั่วโลก ซึ่งความเข้มข้นของปริมาณคาร์บอนไดออกไซด์ทำให้ค่า pH ในมหาสมุทรเปลี่ยนแปลงไป ส่งผลให้ค่าความเป็นกรดของมหาสมุทรเพิ่มขึ้น 30% ตั้งแต่ยุคก่อนอุตสาหกรรม ความเปลี่ยนแปลงนี้ทำลายระบบนิเวศทางทะเล โดยเฉพาะปะการัง หอย และแพลงก์ตอน ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของห่วงโซ่อาหารทางทะเล
10. มลพิษทางอากาศ (Air Pollution)
มลพิษทางอากาศยังคงเป็นสาเหตุการเสียชีวิตก่อนวัยอันควรของประชากรโลกประมาณ 8 ล้านคนต่อปี โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมืองในเอเชียใต้ เช่น เดลี ลาฮอร์ และธากา เป็นพื้นที่ที่มีมลพิษทางอากาศรุนแรงที่สุดในโลก โดยในปี 2024 เมืองเดลี ประเทศอินเดีย มีค่าฝุ่นละอองขนาดเล็ก หรือPM2.5 สูงกว่า 400 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตรโดยเฉลี่ย ซึ่งมากกว่าค่ามาตรฐานของ WHO (15 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร) ถึง 25 เท่า
แหล่งกำเนิดมลพิษทางอากาศหลักในปีนี้ คือ การเผาไหม้เชื้อเพลิงฟอสซิลซึ่งคิดเป็น 65% ของปริมาณการปล่อยมลพิษทางอากาศทั้งหมด ในเมืองอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ การขนส่งที่ใช้เชื้อเพลิงดีเซลและน้ำมันเบนซิน มีการปล่อยก๊าซไนโตรเจนออกไซด์ (NOx) และ PM2.5 ที่เพิ่มความเสี่ยงต่อโรคทางเดินหายใจ ซึ่งส่งผลกระทบโดยตรงต่อปัญหาด้านสุขภาพและเศรษฐกิจ
ในประเทศจีน อุตสาหกรรมหนักและการใช้พลังงานถ่านหินยังคงเป็นสาเหตุหลักของมลพิษทางอากาศ โดยค่าฝุ่น PM10 ในเขตเมืองใหญ่บางแห่งสูงกว่า 250 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร ส่วนประเทศในยุโรป ถึงแม้จะมีการใช้มาตรการลดการปล่อยมลพิษ แต่ไฟป่าครั้งใหญ่ในกรีซและอิตาลีในปี 2024 ได้ปล่อยควันพิษที่ส่งผลต่อคุณภาพอากาศในประเทศเพื่อนบ้าน
สรุป
ปัญหาเหล่านี้สะท้อนถึงความจำเป็นเร่งด่วนในการดำเนินการร่วมมือกันในระดับโลก พร้อมกับการลงทุนในพลังงานหมุนเวียนมากขึ้น ควบคู่ไปกับการลดการใช้พลังงานเชื้อเพลิงฟอสซิล การออกกฎระเบียบด้านสิ่งแวดล้อมที่เข้มงวด และการเปลี่ยนแปลงไปสู่เศรษฐกิจหมุนเวียน ทั้งนี้ การร่วมมือระหว่างประเทศและการเปลี่ยนผ่านสู่พลังงานสะอาดเป็นกุญแจสำคัญในการลดผลกระทบจากปัญหาต่างๆเหล่านี้
ดร.ณัทกฤช อภิภูชยะกุล ที่ปรึกษาประจำคณะกรรมาธิการการพลังงาน สภาผู้แทนราษฎร
