แพรวาบ้านโพน

ผ้าแพรวาเป็นของดีขึ้นชื่อของ จ.กาฬสินธุ์ เพราะเป็นงานฝีมือเฉพาะถิ่นที่สืบทอดทักษะการทอมาตั้งแต่รุ่นปู่ทวด

โดย..กาญจน์ อายุ

ผ้าแพรวาเป็นของดีขึ้นชื่อของ จ.กาฬสินธุ์ เพราะเป็นงานฝีมือเฉพาะถิ่นที่สืบทอดทักษะการทอมาตั้งแต่รุ่นปู่ทวด บ่งบอกอายุการกำเนิดผ้าแพรวาไม่ได้ชัดเจน เพราะถามรุ่นแม่แม่บอกเกิดมาก็เห็นแล้ว ถามรุ่นยายยายบอกมันมีมาก่อนยายเกิดเสียอีก ดังนั้นจึงทราบเพียงคร่าวๆ ว่า ผ้าแพรวามีอายุเก่าแก่จนนับต้นชนปลายไม่ถูก

แต่การจับกลุ่มก่อตั้งกลุ่มสตรีสหกรณ์ผ้าไหมแพรวาบ้านโพน ได้เกิดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2523 เป็นการรวมกลุ่มของแม่บ้านที่ทอผ้าแพรวาเป็นและพัฒนาให้เป็นอาชีพทอผ้าแพรวาขาย กลุ่มสหกรณ์นี้เกิดขึ้นหลังจากการเสด็จฯ ของพระราชินีเมื่อปี พ.ศ. 2522 และทรงโปรดผ้าแพรวาที่ชาวผู้ไทยใส่มาก จึงรับสั่งให้ทอผ้าแพรวาถวายพระองค์ โดยท่านได้พระราชทานไหม 9 กิโลกรัม เป็นวัตถุดิบในการทอ

คำว่า แพร แปลว่า ผ้า ส่วนคำว่า วา หมายถึง ความยาวของผ้า ดังนั้นในสมัยก่อนผ้าแพรวาของแต่ละคนจะมีความยาวไม่เท่ากัน แล้วแต่ว่าขนาดวาของตัวเอง (วาหนึ่งคือความยาวตั้งแต่ซ้ายสุดไปขวาสุดเมื่อกางแขนออก) บ้านไหนมีผ้าแพรวาถือว่ามีฐานะ เพราะผ้าแพรวาต้องใช้ไหมที่ราคาสูงในการทอ ส่วนมากชาวบ้านมักจะเอื้อเฟื้อกันใช้ งานที่ใช้ก็พวกงานบุญและงานประเพณีทางศาสนา

ลายผ้าแพรวาโบราณมีประมาณ 60 ลาย ได้ถูกเก็บรวบรวมไว้เป็นหนังสือและเป็นสมบัติของชาวบ้านโพน แต่ทุกวันนี้มีลายมากขึ้นแล้วเป็นลายประดิษฐ์สมัยใหม่ กลุ่มชาวบ้านที่ทำผ้าแพรวาขายใน จ.กาฬสินธุ์ มีอยู่ที่บ้านโพน อ.คำม่วง แห่งนี้ และที่ อ.สามชัย สมเด็จ และสหัสขันธ์ ที่จำกัดอยู่ในวงแคบๆ เพราะไม่ต้องการให้ผู้ผลิตรายอื่นผลิตผ้าแพรวาขายตัดราคา

ไหมที่ใช้ในการทอนำมาจากสกลนครบ้าง ระนองบ้าง ระยองบ้าง และจากกาฬสินธุ์ก็มีเช่นกัน ราคาไหมทุกวันนี้มีราคาสูงถึงกิโลกรัมละ 1,850 บาท ด้วยราคาที่สูงขึ้นทุกวันๆ กลุ่มสตรีสหกรณ์ผ้าไหมแพรวาบ้านโพนจึงได้ริเริ่มแนวคิดจัดตั้งกลุ่มปลูกหม่อนเลี้ยงไหมด้วยตัวเองเพื่อลดต้นทุนการผลิต และใช้สีย้อมจากธรรมชาติ เช่น อัญชันหรือครั่ง กลับหวนคืนสู่ธรรมชาติเหมือนในอดีต เพราะทนกับราคาต้นทุนที่สูงไม่ไหว

ผ้าแพรวาแต่ละผืนจะมีสีที่ไม่เหมือนกัน แม้ว่าจะเข้าขั้นตอนการผลิตที่เหมือนกัน แม้กระทั่งองศาความร้อนก็ตาม ทำให้ผ้าแพรวาแต่ละผืนมีเพียงผืนเดียวในโลก และทุกผืนได้จากการทอมือไม่ใช้เครื่องจักรกล ด้วยความพิเศษของผ้าแพรวา ทำให้ราคาขายค่อนข้างสูง แต่ว่าไปมันก็สมราคาอยู่ เพราะเป็นผ้าไหมทอมือที่มีผืนเดียวในโลก

ในหนึ่งเดือนกลุ่มสตรีสหกรณ์ฯ จะมีลูกค้ามาซื้อผ้าไหมแพรวาทุกวัน นับได้เดือนละประมาณ 100 คน ในนั้นเป็นนักท่องเที่ยวต่างชาติที่มาพักโฮมสเตย์ที่ทางสหกรณ์มีให้บริการด้วย

และในวันที่ 5 ธ.ค.นี้ ทางกลุ่มสตรีสหกรณ์ฯ จะเสนอผ้าแพรวาเพื่อถวายแด่ในหลวง เป็นผ้าแพรวายาว 100 เมตร มี 100 ลาย แต่ละลายไม่ซ้ำกัน โดยทุกคนในสหกรณ์จะร่วมกันมาทักทอต่อๆ กันไป ตอนนี้ทำได้ถึง 60 ลายแล้ว และเมื่อเสร็จมันจะกลายเป็นผ้าแพรวาที่ยาวที่สุดเท่าที่เคยมีมา

ผู้ใดสนใจชมผ้าไหมแพรวาหรือต้องการซื้อสามารถซื้อหาได้ที่ กลุ่มสตรีสหกรณ์การเกษตรบ้านโพน (สตรีสหกรณ์โพนแพรวา) 94 หมู่ 5 บ้านโพน ต.โพน อ.คำม่วง จ.กาฬสินธุ์ 46180 โทร. 043856098