นพ.นภดล นพคุณ เตือนพิษแมงกะพรุน

โดย...สุภชาติ เล็บนาค

ฉบับนี้ นพ.นภดล นพคุณ นายกสมาคมแพทย์ผิวหนังแห่งประเทศไทย จะแนะนำให้รู้จักกับ “แมงกะพรุนกล่อง” ที่เพิ่งทำให้นักท่องเที่ยวเสียชีวิตไป 2 คน เมื่อสัปดาห์ที่ผ่านมา

นพ.นภดล บอกว่า แมงกะพรุนกล่องเป็นสัตว์น้ำที่อยู่อาศัยในแถบทะเลแถวอินโดจีนและทะเลแปซิฟิก มีหลายสายพันธุ์ สำหรับในประเทศไทยสามารถพบแมงกะพรุนกล่องได้ตั้งแต่บริเวณอ่าวไทยและทะเลอันดามัน ฤดูที่แมงกะพรุนกล่องจะเข้าใกล้ชายฝั่งจะต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ แมงกะพรุนชนิดนี้โปร่งแสง ทำให้มองเห็นในน้ำได้ยาก ลำตัวของ Chironex fleckeri เป็นรูปสี่เหลี่ยมเหมือนกล่อง ขนาดโตเต็มที่เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 16-24 ซม. มีหนวด (Tentacles) ที่มุมทั้งสี่จำนวน 15 หนวด/มุม

เมื่อหนวดของแมงกะพรุนสัมผัสได้ถึงตัวกระตุ้นที่เป็นแรงกดร่วมกับสารเคมีที่อยู่บนผิวของเหยื่อ จะมีการฉีดสารพิษเข้าสู่ผิว เมื่อโดนพิษจะมีอาการปวดแสบอย่างรุนแรง ส่วนใหญ่ผู้ที่โดนจะมีอาการเพียงเล็กน้อย แต่บางคนเป็นอันตรายถึงแก่ชีวิตได้

“พิษจากแมงกะพรุนชนิดนี้มีความรุนแรงมาก หากบริเวณสัมผัสเกิน 10% ของผิวหนังทั่วตัวอาจทำให้เสียชีวิตได้ภายใน 5 นาที หรืออาจจะเสียชีวิตภายในเวลา 20 นาที หลังจากการสัมผัสแมงกะพรุนกล่อง แต่หากเกิน 20 นาทีไปแล้วยังมีชีวิตอยู่แสดงว่าอาการไม่รุนแรงมาก”

ทั้งนี้ สารพิษจากแมงกะพรุนกล่องสามารถออกฤทธิ์ได้หลายรูปแบบ เช่น ทำให้ระบบหมุนเวียนของโลหิตและปอดล้มเหลว หัวใจเต้นผิดจังหวะ ผิวหนังแพ้หรือผิวหนังตายได้ สำหรับการป้องกันทำได้หลายวิธี เช่น ไม่ลงเล่นน้ำขณะที่มีแมงกะพรุนหรือเจ้าหน้าที่ชายหาด อาจติดตั้งตาข่ายสีแดงโอบล้อมทะเลและชายหาดเพื่อลดจำนวนแมงกะพรุน เนื่องจากแมงกะพรุนกล่องไม่ชอบสีแดง

หรือหากเจอะเจอแมงกะพรุนกล่องลอยขึ้นมาติดบนชายหาด ห้ามใช้มือหรือส่วนหนึ่งส่วนใดของร่างกายไปสัมผัสแมงกะพรุนกล่องเล่น เพราะอาจจะไปสัมผัสโดนหนวดแมงกะพรุนและได้รับสารพิษจนเกิดอันตรายจนถึงขั้นเสียชีวิตได้ โดยวิธีการเล่นน้ำทะเลที่ดีควรสวมใส่เสื้อผ้าที่มิดชิด เช่น ชุดดำน้ำ หรือเอาถุงน่องบางๆ มาใส่ปิดบริเวณแขนขาจะสามารถป้องกันการปล่อยพิษได้

วิธีการรักษาเบื้องต้นหากโดนหนวดของแมงกะพรุ่นกล่อง อย่าแกะหรือขยี้เนื่องจากหนวดยังสามารถปล่อยพิษต่อได้เป็นเวลาหลายชั่วโมง ให้ใช้น้ำส้มสายชูล้างบริเวณที่หนวดเกาะอยู่และบริเวณรอบๆ เป็นเวลา 30  วินาที ค่อยแกะเอาหนวดออกโดยใช้ผ้าปัดออก หากโดนตา ให้ล้างด้วยน้ำเกลือ 0.9% หรือน้ำเปล่าแล้วรีบไปโรงพยาบาล

หากมีอาการระบบหัวใจและปอดล้มเหลวจะต้องกู้ชีพโดยด่วน การรักษาโดยทั่วไปจะเป็นการรักษาตามอาการ ในประเทศออสเตรเลียได้มีการผลิตเซรั่มต้านพิษแมงกะพรุนกล่อง แต่ในประเทศไทยยังไม่มีการนำเข้า ทั้งนี้ ใช้เซรั่มสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการภาวะล้มเหลวของระบบหลอดเลือดและปอดยังไม่เป็นที่แน่ชัด