ดาวศุกร์ตกช้าที่สุด

ดาวศุกร์เป็นดาวสว่างโดดเด่นอยู่บนท้องฟ้าเวลาหัวค่ำมาตั้งแต่ต้นปี 2558 โดยเฉพาะในช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา ซึ่งดาวศุกร์ทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากขึ้นจนอยู่บนท้องฟ้านานหลายชั่วโมงนับตั้งแต่หลังดวงอาทิตย์ตก สัปดาห์นี้จะเป็นช่วงที่ดาวศุกร์ตกเกือบช้าที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้เมื่อสังเกตจากประเทศไทย แสดงว่ามีระยะเวลาที่ดาวศุกร์อยู่บนท้องฟ้ากลางคืนนานที่สุด ดาวศุกร์เป็นดาวเคราะห์วงใน หมายถึงดาวเคราะห์ที่มีวงโคจรใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าโลก เช่นเดียวกับดาวพุธ ด้วยเหตุนี้ดาวเคราะห์วงในจึงมีมุมห่างจากดวงอาทิตย์ที่จำกัด ไม่เคยปรากฏอยู่ตรงข้ามกับดวงอาทิตย์เมื่อมองจากโลก ดาวพุธอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์มากกว่าดาวศุกร์ มุมห่างสุดของดาวพุธมีค่าประมาณ 28 องศา ส่วนดาวศุกร์อยู่ห่างดวงอาทิตย์มากกว่าดาวพุธ มุมห่างสุดของดาวศุกร์มีค่าประมาณ 47 องศา เมื่อดาวพุธและดาวศุกร์ผ่านตำแหน่งนี้ กล้องโทรทรรศน์กำลังขยายสูงจะเห็นดาวเคราะห์ทั้งสองสว่างครึ่งดวง

ท้องฟ้าเป็นเหมือนครึ่งทรงกลมครอบผู้สังเกตที่อยู่ตรงกลาง การหมุนของโลกเป็นสาเหตุให้ดาวต่างๆ เคลื่อนที่ไปตลอดเวลา เส้นทางการเคลื่อนที่บนท้องฟ้าของดาวแต่ละดวงแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับตำแหน่งบนทรงกลมฟ้า สำหรับคนในซีกโลกเหนือ ยิ่งดาวอยู่ใกล้ขั้วฟ้าเหนือ ซึ่งเป็นทิศทางที่แกนหมุนของโลกชี้ไป ก็จะยิ่งมีเวลาอยู่บนท้องฟ้านานขึ้น ดาวเหนือและดาวที่อยู่รอบๆ ขั้วฟ้าเหนือจึงไม่เคยตกเลย ปรากฏการณ์เห็นได้ชัดขึ้นเมื่อไปอยู่ในละติจูดสูง ที่นั่นเห็นกลุ่มดาวหมีใหญ่หรือดาวจระเข้อยู่บนท้องฟ้าตลอดเวลา ไม่เหมือนกับประเทศในละติจูดต่ำที่กลุ่มดาวหมีใหญ่มีการขึ้น-ตก

วันที่ 7 มิ.ย. 2558 ดาวศุกร์จะทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์ที่สุด ช่วงเวลานี้จึงเป็นช่วงที่ดาวศุกร์อยู่บนท้องฟ้าเวลากลางคืนได้นาน แต่ที่พิเศษไปกว่านั้น คือ ดาวศุกร์ทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์ที่สุด เกิดขึ้นในช่วงที่ดาวศุกร์อยู่บริเวณใกล้กลุ่มดาวคนคู่ ซึ่งเป็นกลุ่มดาวจักรราศีที่อยู่เยื้องไปทางเหนือมากที่สุดบนทรงกลมฟ้า ทำให้คนในซีกโลกเหนือเห็นดาวศุกร์อยู่บนท้องฟ้าได้นานกว่าในช่วงอื่น ขณะที่ซีกโลกใต้ถือเป็นช่วงที่เห็นดาวศุกร์ได้ไม่ดีนัก ดาวศุกร์ผ่านช่วงที่ทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์ที่สุดให้เห็นได้ในเวลาหัวค่ำที่เราเรียกว่า “ดาวประจำเมือง” เฉลี่ยทุกหนึ่งปีกับ 7 เดือน เมื่อดาวศุกร์ผ่านตำแหน่งดังกล่าว ดาวศุกร์อาจปรากฏอยู่ในกลุ่มดาวจักรราศีใดก็ได้ แต่จะวนกลับมาซ้ำกลุ่มดาวเดิมทุก 8 ปี เป็นเพราะคาบการโคจรของดาวศุกร์พ้องกับคาบการโคจรของโลก เมื่อโลกโคจรรอบดวงอาทิตย์ครบ 8 รอบ ดาวศุกร์จะโคจรรอบดวงอาทิตย์ครบ 13 รอบ

การคำนวณพบว่าปีนี้กรุงเทพฯ เห็นดาวศุกร์ตกช้าที่สุดในเวลา 22.00 น. (เกือบช้าที่สุดเท่าที่จะเป็นไปได้) ตลอดช่วงวันที่ 28 พ.ค.-7 มิ.ย. ซึ่งการคำนวณนี้หมายถึงจังหวะที่ดาวศุกร์แตะขอบฟ้าพอดีสำหรับผู้สังเกตที่ระดับน้ำทะเล อย่างไรก็ตาม การสังเกตดาวศุกร์และดาวอื่นๆ ขณะอยู่ใกล้ขอบฟ้าในทางปฏิบัติอาจทำไม่ได้หรือทำได้ยาก เพราะเมฆหมอกและความหนาแน่นของบรรยากาศอาจบดบังแสงของดาว ทำให้ดาวริบหรี่หรือหายลับไปก่อนจะตกลับขอบฟ้าจริง

โลกหมุนไปทางทิศตะวันออก จังหวัดที่อยู่ทางตะวันออกของกรุงเทพฯ อย่างอุบลราชธานี ดาวศุกร์ตกก่อนกรุงเทพฯ ประมาณ 15 นาที จังหวัดที่อยู่ทางตะวันตกเฉียงเหนืออย่างเชียงใหม่ ดาวศุกร์ตกหลังกรุงเทพฯ ประมาณ 15 นาที ดังนั้นหลัง 4 ทุ่มไปแล้วเล็กน้อย หากท้องฟ้าเปิดยังมีโอกาสเห็นดาวศุกร์อยู่เรี่ยขอบฟ้าได้ ส่วนภาคใต้ เช่น หาดใหญ่ ดาวศุกร์ตกก่อนกรุงเทพฯ ประมาณ 12 นาที

การตกช้าของดาวศุกร์เช่นนี้จะเห็นได้ชัดขึ้นในประเทศละติจูดสูง ประเทศไทยไม่เคยเห็นดาวศุกร์ในเวลาเที่ยงคืน ช่วงปลายเดือน พ.ค.ถึงต้นเดือน มิ.ย.นี้ ประเทศในละติจูดสูงอย่างยุโรป รัสเซีย แคนาดา ตอนเหนือของสหรัฐอเมริกา ยังคงเห็นดาวศุกร์อยู่ใกล้ขอบฟ้าได้แม้จะใกล้เที่ยงคืนหรือผ่านเที่ยงคืนไปแล้วดาวศุกร์มีความสว่างมาก เป็นวัตถุท้องฟ้าตามธรรมชาติที่สว่างที่สุดอย่างหนึ่งในเวลากลางคืนรองจากดวงจันทร์ แสงของดาวศุกร์มีความสว่างถึงกับทำให้เกิดเงาได้ คล้ายแสงจันทร์ในเวลากลางคืน แต่สว่างน้อยกว่าหลายเท่า เราสามารถทดลองถ่ายภาพเงาสิ่งของที่เกิดจากแสงดาวศุกร์ได้โดยจับภาพผนังสีขาวที่หันไปทางดาวศุกร์ เปิดหน้ากล้องนานและตั้งค่าความไวแสงของกล้องให้สูง

นอกจากนี้ เงาที่เกิดจากแสงดาวศุกร์จะคมชัด แตกต่างจากเงาที่เกิดจากแสงจันทร์และแสงอาทิตย์ เพราะดาวศุกร์อยู่ไกลจนเหมือนเป็นจุดบนท้องฟ้า ไม่เป็นดวงโตชัดเจนอย่างดวงจันทร์และดวงอาทิตย์ ซึ่งกรณีดังกล่าวจะทำให้เกิดเงามืดและเงามัว หลังจากผ่านช่วงที่ดาวศุกร์ทำมุมห่างดวงอาทิตย์ที่สุดไปแล้ว ดาวศุกร์ก็จะเริ่มตกเร็วขึ้น กลางเดือน ก.ค. 2558 ที่กรุงเทพฯ ตกเวลา 21.00 น. ปลายเดือนเดียวกันตกเวลา 20.00 น. จากนั้นมีเวลาสังเกตดาวศุกร์ได้สั้นลงอย่างรวดเร็ว เนื่องจากดาวศุกร์เคลื่อนเข้าใกล้ดวงอาทิตย์มากขึ้น อาจสังเกตดาวศุกร์ในเวลาหัวค่ำได้ไม่เกินสัปดาห์ที่สองของเดือน ส.ค.