สมันอาจจะยังไม่สูญพันธุ์ ตัวสุดท้ายอาจอยู่ในลาว
เป็นไปได้หรือไม่ที่สมันยังเหลืออยู่ ไม่เฉพาะที่ลาวเท่านั้นยังเคยมีรายงานพบสมันที่ภาคใต้ของจีนและในรัฐชานของพม่า รายงานพิเศษโดยโพสต์ทูเดย์เอ็กซ์คลูซีฟ
สมัน เป็นกวางที่ได้ชื่อว่ามีเขาสวยที่สุดในโลก เคยมีอยู่มากในแถบภาคกลางของไทย แต่เพราะพื้นที่ทุ่งในภาคกลางถูกเปลี่ยนเป็นที่นามากขึ้น ทำให้มันไม่มีถิ่นอาศัย และเพราะเขาของมันมีกิ่งก้านมาก จึงมักจะไปติดพันกับกิ่งไม้ ทำให้ไม่สามารถหลบหนีเข้าป่าทึบได้ จึงถูกล่าจนสูญพันธุ์ โดยตัวสุดท้ายในป่าถูกนายตำรวจคนหนึ่งยิงตายเมื่อ พ.ศ. 2475 ที่จังหวัดกาญจนบุรี และสมันเลี้ยงตัวสุดท้ายในที่เลี้ยงถูกชายขี้เมาตีตายที่วัดแห่งหนึ่งในตำบลมหาชัย จังหวัดสมุทรสาคร เมื่อ พ.ศ. 2481
น่าเสียดายที่ภาพถ่ายของสมันตัวเป็นๆ ที่เหลืออยู่ไม่ได้อยู่ในเมืองไทย แต่เป็นภาพของสมันไทยที่ถูกส่งไปเลี้ยงที่สวนสัตว์เบอร์ลิน เชื่อกันว่าเป็นภาพถ่ายชุดเดียว (คาดว่ามี 2 ภาพ) ที่เหลืออยู่เท่านั้น สมันตัวนี้เป็นตัวผู้อยู่ที่เบอร์ลินตั้งแต่วันที่ 29 กรกฎาคม 1899 และตายลงไปวันที่ 7 กันยายน 1911 ดังนั้นในวันที่ 29 กรกฎาคม 2019 หรือปีนี้ จึงเป็นวระครบรอบ 120 ปีที่สมันไทยเดินทางไปถึงเบอร์ลิน เพื่อรับการถ่ายภาพเป็นตัวแรกและตัวสุดท้าย
นอกจากนี้ สมันตัวเดียวที่ถูกสต๊าฟเอาไว้ก็ไม่ได้อยู่ที่เมืองไทยอีกเช่นกัน แต่อยู่ที่พิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์ธรรมชาติแห่งชาติ (Muséum National d'Histoire Naturelle) ในกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส เป็นสมันที่ถูกสต๊าฟเอาไว้เต็มตัวอย่างสมบูรณ์แบบ แม้ว่าเขาของมันขาดจะลักษณะเด่นคือกิ่งที่สลับซับซ้อน แต่นี่คือตัวอย่างเดียวของสมันที่เหลืออยู่ในโลก
ในหนังสือ Lost Animals ระบุว่า ทุกวันนี้มีเขาของสมันเหลืออยู่ 490 เขาตามพิพิธภัณฑ์และคอลเลกชั่นส่วนตัวทั่วโลก เขาที่สวยงามที่สุดมีถึง 33 กิ่งแขนง
สมันได้สูญพันธุ์ไปแล้วจากโลกแล้ว แต่ในเดือนกุมภาพันธ์ปี 1991 มีรายงานว่าพบซากเขาสมันสดขายในร้านขายยาใจกลางเมืองพงสาลี และแขวงหลวงพระบาง ทางภาคเหนือของลาว โดยผู้ค้นพบคือ Laurent Chazée นักปฐพีวิทยาขององค์การสหประชาชาติ เมื่อ Chazée ถามเจ้าของร้านยาว่าไปเอาเขากวางพวกนี้มาจากไหน เจ้าของร้านอ้างว่านำมาจากกวางที่ถูกยิงตายในท้องที่ใกล้ๆ กัน เมื่อปี 1990
Chazée จึงได้ถ่ายภาพของเขาคู่นั้นเอาไว้ ตอนแรกเขาไม่ทราบว่าเป็นเขาของกวางอะไร แต่ต่อมาได้รับการยืนยันว่าเป็นเขาของสมัน เรื่องนี้ถูกรายงานในบทความชื่อ Swamp deer resurfaces ตีพิมพ์ในวารสาร Wildlife Conservation เดือนธันวาคม ปี 1995 หรือ 1 ปีหลังจากที่ IUCN ขึ้นทะเบียนสมันว่าเป็นสัตว์สูญพันธุ์ไปจากโลกแล้ว
ในหนังสือ Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference ระบุว่า สมันมีถิ่นอาศัยในไทย (สูญพันธุ์ไปแล้ว) อยู่ในยูนนาน และอาจจะอยู่ในภาคเหนือของลาว พร้อมกับอธิบายว่า เคยพบสมันที่ Sanda Valley ในยูนนาน โดยพบเมื่อปี 1891 ในรายงานของ Sclater และปี 1908 ในรายงานของ Bentham ซึ่ง Sanda Valley คือหุบเขาซางต๋า ในเมืองลา (?????) ที่ชายแดนจีนใกล้กับประเทศเมียนมา แต่สถานะในปัจจุบันไม่ทราบว่าเป็นเช่นไร อย่างน้อยหนังสือไม่ได้ระบุว่าสมันสูญพันธุ์ไปจากบริเวณนี้เหมือนภาคกลางของไทย
ส่วนในภาคเหนือของลาว Schroering เสนอว่า อาจมีกลุ่มประชากรสมันจำนวนหนึ่งใช้ชีวิตอยู่ในแถบนี้ โดยอ้างอิงจากการค้นพบเขาของมันเมื่อปี 1991
การพบเขาของสัตว์ที่เชื่อว่าเป็นสมันของเจ้าหน้าที่สหประชาชาติ ทำให้เกิดความหวังขึ้นมาว่าบางทีสมันอาจจะยังไม่สูญพันธุ์ แต่หลบซ่อนอยู่ในป่าประเทศลาว เพียงแต่ว่าสมันเป็นสัตว์ในภาคกลางของประเทศไทย ในภาคอื่นๆ ไม่มีรายงานการพบเห็น แล้วมันจะไปโผล่อยู่ที่ประเทศลาวได้อย่างไร?
เป็นเวลาเกือบ 100 ปีมาแล้วที่นักชีววิทยาและนักสำรวจถกเถียงกันเรื่องถิ่นฐานของสมัน โดยมีรายงานว่าพบสมันในมณฑลยูนนาน ประเทศจีน พบที่รัฐชาน ประเทศเมียนมา และพบในแถบอินโดจีน คือลาว เวียดนามและกัมพูชา แต่ผู้เชี่ยวชาญไม่ปักใจเชื่อข้อมูลเหล่านี้หรือไม่ก็ชี้ว่าเป็นข้อมูลที่ผิดพลาด ดังนั้นถิ่นฐานของสมันจึงถูกระบุว่าอยู่ในภาคกลางของไทยเท่านั้น
หากสมันไม่ได้มีถิ่นฐานอยู่เฉพาะภาคกลางของไทย จะเป็นไปได้หรือไม่ที่มันไม่ได้สูญพันธุ์? ถ้าพิจารณาจากข่าวคราวเร็วๆ นี้ที่มีการค้นพบสัตว์ที่เชื่อว่าสูญพันธุ์ไปแล้วอีกครั้งที่ฮอนดูรัสจำนวน 3 สปีชีส์ โอกาสที่จะพบสมัน (หากมันอยู่ในลาวจริง) ก็มีความเป็นไปได้เช่นกัน
อย่างไรก็ตาม ประเด็นสำคัญก็คือ ยังไม่อาจพิสูจน์ได้แน่ชัดว่าเขาสมันที่พบที่ลาวเป็นเขาจากกวางที่ถูกฆ่าแถวนั้นจริง หรือเป็นเขาสมันที่ถูกตัดมานานแล้วและนำเข้ามาจากประเทศไทย และ IUCN ชี้ว่า เจ้าของร้านยาที่เป็นเจ้าของเขาสมัน ยังเป็นเอเย่นต์ชิ้นส่วนสัตว์ป่าสำหรับเข้ายาจากทั่วภูมิภาคอินโดจีน จึงไม่อาจยืนยันได้ว่าเขาสมันนั้นบ่งชี้ว่าสมันมีอยู่ในลาว
อ้างอิง
Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (edited). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, Volume 1. 2005. Johns Hopkins University Press
Shuker, Karl. The Beasts That Hide from Man: Seeking the World's Last Undiscovered Animals. 2002. Paraview Press.
von Ross D.E. MacPhee. Extinctions in Near Time: Causes, Contexts, and Consequences. 1999. Springer.
Researchers discover animals previously thought to be extinct in Honduras's 'White City'. (July 2, 2019). AOL.
ภาพโดย Vassil