CPTPP คืออะไร จีนจะขอเข้าร่วมสำเร็จไหม?

1.CPTPP มีชื่อเต็มว่า Comprehensive and Progressive Agreement of Trans-Pacific Partnership คือ ความตกลงหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจภาคพื้นแปซิฟิก ที่ครอบคลุมในเรื่องการค้า การบริการ และการลงทุนเพื่อสร้างมาตรฐานและกฎระเบียบร่วมกันระหว่างประเทศสมาชิก ทั้งในประเด็นการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญา มาตรฐานแรงงาน กฎหมายสิ่งแวดล้อม รวมถึงกลไกแก้ไขข้อพิพาทระหว่างรัฐบาลและนักลงทุนต่างชาติ 

2.ความตกลงนี้ริเริ่มมาตั้งแต่ปี 2006 มีชื่อเดิมว่า TPP (Trans-Pacific Partnership) หรือ ข้อตกลงหุ้นส่วนยุทธศาสตร์เศรษฐกิจภาคพื้นแปซิฟิก และมีการเจรจากันอีกครั้งในสมัยอดีตประธานาธิบดี บารัก โอบามา ที่ต้องการถ่วงดุลอิทธิพลของจีนที่กำลังแผ่ขยาย

3.แรกเริ่มมีสมาชิกทั้งหมด 12 ประเทศ แต่หลังจากสหรัฐซึ่งเป็นหัวเรือใหญ่ในตอนนั้นถอนตัวออกไปเมื่อต้นปี 2017 ในสมัยของอดีตประธานาธิบดี โดนัลด์ ทรัมป์ ประเทศสมาชิกที่เหลือก็ตัดสินใจเดินหน้าความตกลงต่อโดยใช้ชื่อใหม่ว่า CPTPP ปัจจุบันมีสมาชิกทั้งหมด 11 ประเทศ คือ ญี่ปุ่น แคนาดา เม็กซิโก เปรู ชิลี ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ สิงคโปร์ มาเลเซีย บรูไน และเวียดนาม ลงนามที่ชิลีเมื่อเดือน มี.ค. 2018

4.ขณะนี้มีเพียง 7 ประเทศที่ให้สัตยาบันเข้าร่วม ได้แก่ เม็กซิโก ญี่ปุ่น นิวซีแลนด์ แคนาดา ออสเตรเลีย และเวียดนาม ส่งผลให้ข้อตกลงดังกล่าวมีผลบังคับใช้กับประเทศเหล่านี้ตั้งแต่วันที่ 30 ธ.ค. 2018

5.ข้อแตกต่างระหว่าง CPTPP กับ TPP อยู่ที่ขนาดของเศรษฐกิจและการค้าที่เล็กลง แต่มีกฎเกณฑ์ที่ผ่อนคลายมากขึ้น รายงานของธนาคารโลกระบุว่า ขนาดเศรษฐกิจรวมของ CPTPP หลังไม่มีสหรัฐลดฮวบจาก 38% ของเศรษฐกิจโลก เป็น 13% ส่วนขนาดการค้ารวมลดลงจาก 27% เป็น 15% แต่ถึงอย่างนั้นก็ยังมีประชากรรวมกันกว่า 500 ล้านคน

6.ขณะที่รายละเอียดในกฎหมายบางข้อถูกระงับไป อาทิ ข้อบัญญัติ (provision) 22 ข้อซึ่งส่วนใหญ่เป็นประเด็นที่สหรัฐสนับสนุน แต่ไม่เป็นประโยชน์กับประเทศสมาชิกอื่นๆ เท่าไหร่ เช่น การคุ้มครองอุตสาหกรรมยา การขยายระยะเวลาคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญาจาก 50 ปีเป็น 70 ปี และการให้สิทธินักลงทุนฟ้องร้องรัฐบาลในบางกรณีที่นโยบายรัฐส่งผลลบต่อธุรกิจ เป็นต้น

7.ข้อบัญญัติ 22 ข้อที่ระงับไว้สามารถนำกลับมาบังคับใช้ใหม่ได้ ซึ่งเป็นการเปิดทางไว้เผื่อกรณีที่สหรัฐต้องการกลับเข้าร่วม

8.ข้อดีหลักๆ ของข้อตกลงนี้คือ โอกาสในการเข้าถึงตลาดของประเทศอื่นๆ ภายใต้การรับปากว่าจะยกเลิกหรือลดภาษีนำเข้าลง 95% แต่บางประเทศขอสงวนสิทธิ์ในการปกป้องอุตสาหกรรมบางอย่างในประเทศของตัวเอง เช่น การทำนาข้าวของญี่ปุ่น และอุตสาหกรรมนมของแคนาดา ขณะที่ประเทศสมาชิกมีหน้าที่ให้ความร่วมมือด้านกฎระเบียบ อาทิ มาตรฐานอาหาร

9.ขณะนี้ CPTPP เป็นข้อตกลงทางการค้าเสรีที่ใหญ่เป็นอันดับ 3 ของโลก รองจากความตกลงหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจระดับภูมิภาค (RCEP) ที่มีมูลค่า 26 ล้านล้านเหรียญสหรัฐ และข้อตกลงการค้าสหรัฐ แคนาดา เม็กซิโก ที่มีมูลค่า 21.1 ล้านล้านเหรียญสหรัฐ และหากจีนได้เข้าร่วม CPTPP อาจเป็นข้อตกลงทางการค้าเสรีที่มีมูลค่าสูงที่สุดนับตั้งแต่มีการลงนามมา

10.สหราชอาณาจักรเป็นประเทศที่ไม่ใช่สมาชิกก่อตั้งประเทศแรกที่แสดงความประสงค์เข้าร่วม CPTPP ซึ่งหากสำเร็จอังกฤษจะเป็นประเทศเศรษฐกิจใหญ่อันดับที่ 2 รองจากญี่ปุ่น และมีรายงานว่าไต้หวันก็ต้องการเข้าร่วมข้อตกลงนี้เช่นกันและเคยพูดคุยกับประเทศสมาชิก CPTPP แล้ว แต่การสมัครเข้าร่วมกลุ่มของจีนอาจทำให้การเข้าร่วมของไต้หวันซับซ้อนขึ้น เนื่องจากจีนคัดค้านการเข้าร่วมกับองค์การหรือกลุ่มระหว่างประเทศของไต้หวัน

11.การขอสมัครเข้าร่วมของจีนเกิดขึ้นเพียง 1 วันหลังจากสหรัฐ ออสเตรเลีย และอังกฤษประกาศจัดตั้งความร่วมมืออินโด-แปซิฟิก AUKUS ซึ่งจะช่วยให้ออสเตรเลียมีเรือดำน้ำพลังงานนิวเคลียร์เป็นของตัวเองถึง 8 ลำ แต่ในเวลาต่อมา เจ้าลี่เจียน โฆษกกระทรวงต่างประเทศจีนชี้แจงว่า การขอเข้าร่วมของจีนไม่เกี่ยวข้องกับความร่วมมือ AUKUS เลย

12.เจ้าลี่เจียนยังพาดพิงไปถึงสหรัฐอีกว่า “จีนผลักดันให้เกิดความร่วมมือทางเศรษฐกิจและการรวมกลุ่มกันในภูมิภาค แต่สหรัฐ อังกฤษ และออสเตรเลียผลักดันให้เกิดสงครามและการทำลายล้าง”

13.หลายฝ่ายมองว่า การเข้าร่วมของจีนจะเป็นการยกระดับครั้งใหญ่สำหรับจีนหลังจากจีนลงนามข้อตกลงการค้า RCEP ซึ่งเป็นข้อตกลงการค้าที่ใหญ่ที่สุดเมื่อปีที่แล้ว ด้านเจ้าลี่เจียนเผยว่า CPTPP จะเอื้อต่อการส่งเสริมการรวมตัวทางเศรษฐกิจในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟิก ตลอดจนการฟื้นตัวของเศรษฐกิจ การพัฒนาการค้า และการเติบโตด้านการลงทุนหลังเกิดโรคระบาด 

14.อย่างไรก็ดี หนทางข้างหน้าสำหรับจีนอาจไม่ใช่เรื่องง่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงที่ความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับประเทศสมาชิก CPTPP อย่างออสเตรเลียกำลังย่ำแย่ลง ขณะที่ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา นายกรัฐมนตรี สกอตต์ มอร์ริสัน ของออสเตรเลีย หันไปสนิทกับสหรัฐมากขึ้นในฐานะหุ้นส่วนด้านความมั่นคง

15.อังกิต ปานดา จาก Carnegie Endowment for International Peace ทวีตว่า “จีนอาจไม่ได้เข้าเป็นสมาชิก CPTPP ในเร็วๆ นี้ แต่ข่าวการสมัครเข้าร่วมอย่างเป็นทางการของจีนที่มีขึ้น 1 วันหลังจากการประกาศเปิดตัว AUKUS ตอกย้ำความแตกแยกในแนวคิดการแข่งขันในเอเชียของจีนและสหรัฐ”

16.นอกจากนี้ยังเป็นการเน้นย้ำถึงสถานการณ์ทางภูมิรัฐศาสตร์ที่ซับซ้อนยิ่งขึ้นในเอเชียซึ่งจีนเป็นประเทศเศรษฐกิจที่โดดเด่นและเป็นคู่ค้าหลักในหลายประเทศ อีกทั้งการทหารและการทูตระหว่างจีนและญี่ปุ่นซึ่งเป็นสมาชิก CPTPP ยังทวีความตึงเครียด เนื่องจากจีนเข้าไปป้วนเปี้ยนใกล้กับเกาะพิพาทที่ทั้งสองประเทศต่างก็อ้างสิทธิ์

17.โมเทงิ โทชิมิสึ รัฐมนตรีกระทรวงต่างประเทศญี่ปุ่นพูดถึงการขอเข้าร่วมของจีนว่า “ญี่ปุ่นต้องพิจารณาให้ดีว่าพร้อมจะบรรลุ TPP ในระดับสูงหรือไม่ เราจะประชุมกับประเทศสมาชิกอื่นๆ และรับมือกับเรื่องนี้ หารือในประเด็นยุทธศาสตร์” และบอกว่าจะพิจารณาคำขอเข้าร่วมของสหราชอาณาจักรก่อน

18.แคนาดาก็เป็นประเทศสมาชิก CPTPP อีกประเทศหนึ่งที่มีเรื่องบาดหมางกับจีน จีนสั่งจำคุกพลเมืองแคนาดา 11 ปี และอีกคนหนึ่งกำลังรอคำพิพากษาซึ่งถูกมองว่าเกี่ยวข้องกับการที่แคนาดาจับกุมตัว เมิ่งหว่านโจว บุตรสาวและประธานเจ้าหน้าที่ฝ่ายการเงินของหัวเว่ย

REUTERS/Romeo Ranoco