ผ้าฝ้ายทอมือ ย้อมขี้ควาย สุดยอดภูมิปัญญาท้องถิ่นนครพนม

โดย...พัฒนพงษ์ ศรีเพียชัย

ผลิตภัณฑ์ผ้าฝ้ายทอมือภูมิปัญญาชาวบ้านที่เกิดจากฝ้ายบริสุทธิ์ ก่อนนำมาผ่านกรรมวิธีภูมิปัญญาท้องถิ่นโบราณ ย้อมด้วยขี้ควาย แล้วนำไปแปรรูปทอมือออกมาเป็นผ้าฝ้าย ซึ่งมีทั้งความประณีตสวยงามจากลวดลายต้นฉบับภูมิปัญญาท้องถิ่น ถือเป็นเอกลักษณ์สำคัญหนึ่งเดียวของอีสาน ผลงานขึ้นชื่อของกลุ่มทอผ้าฝ้ายพื้นเมือง บ้านบะหว้า ต.ท่าเรือ อ.นาหว้า จ.นครพนม

ที่เป็นความสำเร็จจากการต่อยอดในการสืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น ยกระดับมาจากโครงการธนาคารโคกระบือตามแนวพระราชดำริขององค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ภายใต้การสนับสนุนของ อ.นาหว้า ร่วมกับปศุสัตว์อำเภอนาหว้า จ.นครพนม ที่ต้องการมุ่งเน้นให้ประชาชนในพื้นที่เห็นความสำคัญของวิถีชีวิตของคนในอดีต รวมถึงการสร้างจิตสำนึกปลูกฝังให้ชาวบ้านหันมาอนุรักษ์โคกระบือ เพื่อใช้ในการเกษตร ลดต้นทุน ภายใต้การทำอาชีพตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง เป็นที่มาของการนำร่องจัดตั้งหมู่บ้านศูนย์เรียนรู้วิถีชีวิตชาวนา ลดต้นทุนการเกษตร ส่งเสริมให้เกษตรกรหันมาใช้ปุ๋ยจากมูลโคกระบือในการทำการเกษตรปลอดสารพิษ ทำให้ปัจจุบันพื้นที่ อ.นาหว้า จ.นครพนม มีโคประมาณ 1.2 หมื่นตัว กระบือประมาณ 7,000 ตัว

เป็นที่มาของการพัฒนานำภูมิปัญญาท้องถิ่นในการใช้ขี้ควายมาเป็นสีธรรมชาติ เพื่อนำไปย้อมฝ้ายบริสุทธิ์ ก่อนนำไปแปรรูปทอ ด้วยลวดลายเอกลักษณ์ท้องถิ่น ออกมาเป็นผ้าฝ้ายย้อมขี้ควาย ที่มีทั้งความสวยงามจากสีธรรมชาติ ปราศจากสารเคมี รวมถึงความเป็นเอกลักษณ์ที่ยืนยันถึงคุณค่าของโคกระบือที่มีต่อเกษตรกรจากอดีตจนถึงปัจจุบัน กลายเป็นสินค้าโอท็อปขึ้นชื่อที่ได้รับความนิยมในท้องตลาดและสร้างชื่อเสียงให้กับชาวบ้านสู่การมีอาชีพ มีรายได้ที่ยั่งยืน เนื่องจากเป็นการสืบทอดอาชีพทอผ้าฝ้ายหัตถกรรมท้องถิ่นเพื่อแข่งกับตลาดสินค้าสมัยใหม่ ออกมาในรูปแบบของผ้าฝ้ายที่นำไปตัดเป็นชุดพื้นเมือง รวมถึงผ้าพันคอ และมีการพัฒนาทอออกมาเป็นลวดลายที่เป็นรูปภาพวาดเหมือน นำไปประดับตกแต่งบ้าน รวมถึงของฝากที่ระลึกที่หาซื้อได้ยาก

เซียม นาขมิ้น อายุ 53 ปี ประธานกลุ่มทอผ้าฝ้ายพื้นเมือง บ้านบะหว้า ต.ท่าเรือ อ.นาหว้า กล่าวว่า บ้านบะหว้าเป็นอีกหมู่บ้านสำคัญที่มีการรวมกลุ่มของชาวบ้าน สืบทอดอาชีพภูมิปัญญาท้องถิ่นในการทอผ้าฝ้ายพื้นเมืองย้อมขี้ควาย ถือเป็นเอกลักษณ์ความโดดเด่นแสดงถึงสุดยอดภูมิปัญญาชาวบ้านในอดีต จากการนำฝ้ายบริสุทธิ์มาแปรรูปเป็นเส้นด้าย ก่อนนำมาหมักแช่น้ำตามกรรมวิธีภูมิปัญญาชาวบ้าน ก่อนนำไปต้มย้อมสีด้วยขี้ควายหมัก แบบไร้สารเจือปน มีเพียงสมุนไพรดับกลิ่นจากตะไคร้หอมที่มีการคิดค้นมาจากบรรพบุรุษ มีคุณสมบัติทำให้ผ้าฝ้ายนุ่มและมีสีคงทน สวยงามแบบธรรมชาติ

จากนั้นนำไปทอด้วยมือออกมาเป็นผ้าห่ม ผ้าซิ่น รวมถึงผ้าพันคอ และผ้าตัดชุดพื้นเมืองที่มีลวดลายสวยงามแบบธรรมชาติ ทำให้ได้รับความนิยม ตลาดสั่งซื้อจำนวนมาก เพราะหายาก มีราคาผืนละ 500-3,000 บาท ควบคู่กันยังมีการผลิตทอผ้าฝ้ายหัตถกรรมพื้นบ้านที่ย้อมสีด้วยเปลือกไม้ตามธรรมชาติ ซึ่งจะได้ผ้าฝ้ายที่มีคุณภาพ รวมถึงความสวยงามแบบโบราณ และมีความคงทนไม่ตกสี หากใครสนใจสามารถติดต่อสอบถาม หรือเลือกชมซื้อได้ที่ กลุ่มทอผ้าฝ้ายพื้นเมือง บ้านบะหว้า ต.ท่าเรือ อ.นาหว้า จ.นครพนม โทร. 08-2842-9339 หรือ 08-4392-0142

ด้าน วีระ ฤกษ์วาณิชย์กุล อดีตนายอำเภอนาหว้า จ.นครพนม ที่เป็นผู้ให้การสนับสนุนส่งเสริมอาชีพทอผ้าฝ้ายย้อมขี้ควาย บอกว่า ผลิตภัณฑ์ผ้าฝ้ายย้อมขี้ควาย บ้านบะหว้า กลายเป็นสินค้าพื้นเมืองที่มีความสวยงาม ควบคู่คุณภาพ กลายเป็นเอกลักษณ์ของท้องถิ่น เพิ่มมูลค่า สร้างงาน สร้างรายได้ ทำให้เป็นที่ต้องการของตลาดทั่วไป มากกว่าสินค้าที่ผลิตจากโรงงานทั่วไป โดยได้มีการพัฒนาต่อเนื่องเพื่อเพิ่มมูลค่าในการผลิตทอออกมาเป็นรูปแบบต่างๆ เพื่อให้เกิดความสวยงาม เช่น การทอออกมาเป็นภาพเหมือนบุคคล ที่ถือว่าสวยงามมาก หาซื้อได้ยาก ส่วนในอนาคตจะมีการส่งเสริมต่อยอดพัฒนาให้มีความหลากหลายในผลิตภัณฑ์ และมีมาตรฐานในการผลิต แต่ยังคงไว้ซึ่งภูมิปัญญาชาวบ้าน พร้อมนำไปส่งเสริมขยายผล ฝึกอาชีพให้กับกลุ่มชาวบ้านที่สนใจ จะเป็นการสร้างงาน สร้างรายได้ ยั่งยืน